به گزارش روابط عمومی کانون اندیشه جوان، اولین نشست از سلسله نشست‌های نقد و بررسی نظام ریاستی و پارلمانی در دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد.
در این نشست اساتید و صاحب نظرانی همچون محمدسعید احدیان، سعدالله زارعی، مجید وحید، صادق زیباکلام و جلیل محبی به ارائه نقطه نظرات خود پرداخته و موانع و امکان رسیدن به سیستمی بهتر را پیشنهاد دادند.
سعدالله زارعی: در نظام پارلمانی آینده باید رییس جمهور به صورت کلی حذف شود.
جلیل محبی: طرفدار نظام پارلمانی و انتخابات نسبی هستم.
صادق زیبا کلام: مشکل ما این است که قانون اساسی را حقوقدانان ننوشته‌اند.
مجید وحید: با پارلمانی‌شدن نظام سیاسی میزان مشارکت مردم افزایش می یابد.
محمدسعید احدیان: نظام پارلمانی با رعایت الزامات آن برای کشور مناسب‌تر است.
محمد سعید احدیان مدیر مسئول روزنامه خراسان در نشست نقد و بررسی نظام ریاستی و پارلمانی در دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه در مجموع اعتقاد دارم نظام پارلمانی در دراز مدت و با رعایت الزاماتی میتواند برای ما مناسب باشد، کاهش اختلافات میان قوای مختلف، پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری را به عنوان مهمترین رکن حکمرانی خوب، کاهش قانون‌گریزی که همه دولت‌ها کم و بیش دچارش بوده‌اند را از محاسن نظام پارلمانی برشمرد و افزود: همچنین با نظام پارلمانی می‌توان امیدوار بود که نگاه‌های سیاسی در تصمیم‌گیری‌های کلان و خط‌مشی‌ها نیز کاهش یابد چرا که می‌بینیم امروز این اختلافات سیاسی به تصمیم‌گیری‌های کلان کشور لطمه جدی وارد کرده ضمن اینکه به دلیل کوتاه‌بودن دوره‌های سیاست در ایران، مرجعیت‌ها و جمع‌بندی‌های روشنی از عرصه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و… نداریم و شاهد تغییر سیاست‌ها همزمان با تغییر دولت‌ها هستیم.
وی درادامه مهمترین مشکل ساختاری کشور را شخص محوری عنوان کرد و افزود: نظام پارلمانی کمک زیادی خواهد کرد تا شخص محوری به حاشیه برود.
احدیان در عین حال تصریح کرد: شرط اصلی استفاده از این محاسن آن است که یک نظام حزبی قوی و واقعی در کشور ایجاد شود زیرا بدون تحزب، نظام پارلمانی یک اسم است که مشکلات زیادی را به همراه خواهد داشت.
این فعال سیاسی در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه در علم سیاست امروز کارگزار و ساختار با یکدیگر مورد توجه قرار می‌گیرند، خاطرنشان کرد: تجربه دولت‌ها و مجالس گذشته جمهوری اسلامی نشان داده که باید به این موضع به صورت جدی فکر کنیم که چه بسا بخش مهمی از مشکلات ناشی از ساختارهایی است که نیاز به اصلاح دارند.
وی افزود: اگرچه حزب در نظام‌های پارلمانی و ریاستی مهم است اما در نظام پارلمانی اصولا دولت بر مبنای حزب شکل می‌گیرد و نظام بدون حزب امکان‌پذیر نیست چون احزاب هستند که باید با ائتلاف یا به تنهایی دولت را تشکیل دهند.
مدیر مسئول روزنامه خراسان در ادامه با اشاره به معایب نظام پارلمانی، اظهار داشت: نمایندگان فعلی مجلس که ما الان انتخاب می‌کنیم و حزب در آن پررنگ نیست واقعا ظرفیت آن را ندارند که در راس امور قرار بگیرند و در واقع الان نظام پارلمانی ما در برخی جهات در راس امور است و در برخی جاها ضعف دارد ولی در واقعیت قضیه این فکر وجود دارد که اگر ساختار کشور را دست این مدل نمایندگان دهیم معلوم نیست چه اتفاقی برای کشور بیفتد از جمله تقویت مسائل محلی در مجلس ما پررنگ‌تر میشود که میتواند لطمه جدی به منافع ملی بزند.
وی تقویت تصمیمات متاثر از جوزدگی‌ها یا همان آنارشی سازمان‌دهی شده را از دیگر معایب این نظام برشمرد و افزود: در حالی که ما با نظام پارلمانی باید به نظام تکثر حزبی برسیم در عوض به چالش‌های جدی می‌رسیم که برای کشور ما بحران‌زاست. فرض کنید چند حزب جدی داشته باشیم که ممکن است مدت‌ها دعوا کنند که رییس دولت چه کسی باشد، همچنین کاهش شور انتخاباتی و احساس مشارکت مردم در تعیین سرنوشت خود و کاهش نظارت قوا بر یکدیگر از جمله دیگر معایب احتمالی است.
احدیان در عین حال خاطرنشان کرد: نظام پارلمانی مفید و با معایب کمتر دو الزام دارد اول اینکه تحزب به معنای واقعی شکل بگیرد و دوم اینکه اصلاح در قانون اساسی برای حل مسائل قانونی صورت بگیرد. در واقع ابتدا باید به صورت علمی بررسی کنیم که چه نوع تحزبی می‌خواهیم یا برای ایران ما مفید است و اینکه از نظر اسلامی ماجرای حزب چیست؟
مدیر مسئول روزنامه خراسان در بخش پایانی سخنانش با بیان اینکه در یک فرایند منطقی بهتر این است که به سمت یک نظام پارلمانی پیش برویم، اظهار داشت: البته معتقد نیستم که میشود الان آن را اجرایی کرد چرا که زمینه و ظرفیت آن که حزب واقعی است ایجاد نشده و صحبت کردن در مورد تغییر قانون اساسی نیز در شرایط ما شدنی و مصلحت نیست اما میتواند اقداماتی را صورت داد تا در آن جهت حرکت کنیم.
وی در توضیح پیشنهادات خود برای حرکت به سمت نظام پارلمانی خاطرنشان کرد: بحث‌های علمی برای نظام آینده و تغییرات آن در تعامل و زیر نظر بخش‌هایی از ساختار قدرت باید به صورت جدی شروع بشود و پس از این بحث‌ها تصمیمات اصلاحی انجام بگیرد. معتقدم با همین ساختار و اختیارات قانون اساسی میشود اصلاحاتی انجام داد و دو پیشنهاد مشخص این است که ابتدا انتخابات ریاست جمهوری و مجلس را به صورت همزمان برگزار کنیم تا از طرفی کشور به خاطر انتخاب‌های متعدد از فعالیت بازنماند و از طرف دیگر این امکان وجود دارد که مردم رییس جمهور و مجلس را هم راستا انتخاب کنند و چالش‌ها کاهش یافته و جریان‌های سیاسی نیز برای تقویت نقش خود در پارلمان به سمت احزاب قوی و جدی می روند.
احدیان ادامه داد : موضوع دیگر این است که می‌توان با تقویت جایگاه مجمع تشخیص مصلحت نظام و تغییر اعضا و دادن ماموریت‌های بیشتر به مجمع، کاری کنیم تا از یک حل‌کننده صرف مشکلات بین مجلس و شورای نگهبان و یک نظارت کلی بتواند لنگرگاهی برای تصمیمات مجلس و دولت شود که هم مشکلات کنونی را کم می کند و هم اگر به سمت نظام پارلمانی رفتیم بتواند معایب ان نظام را کاهش دهد.
زارعی: مشکل اصلی ما این است که احزاب قوی نداریم که مسئولیت بپذیرند و مسئولانه عمل کنند.
همچنین در ادامه این نشست سعدالله زارعی فعال سیاسی اصولگرا نیز در سخنانی با بیان اینکه قائل به ترجیح یکی از دو نظام پارلمانی یا ریاستی نسبت به یکدیگر نیست، تصریح کرد: معتقدم در کشور در این دوره ۴۰ ساله هر دو نوع این نظام‌ها را تجربه کردیم و الان هم نظام فعلی، نظام نیمه‌ریاستی و نیمه‌پارلمانی است.
وی افزود: هم اکنون یک نظام نیمه‌پارلمانی و نیمه‌ریاستی است ولی اگر تصور کنیم مسئله کشور مسئله نوع نظام حکومتی پارلمانی یا ریاستی است به نظر من برای اثبات این دچار مشکل می شویم. مشکل ما این است که بنیه‌های تشکیل دولت قوی را نداریم که یکی از مسائل مهم آن حزب است، احزاب قوی و مسئول که اساس‌نامه محکمی داشته باشند و تفکیک حاکمیتی خاصی را در کشور نمایندگی کنند در کشور نداریم.
زارعی با اشاره به احزاب انتخاباتی و غیرمسئول در کشور اظهار داشت: کسانی به اسم حزب می‌آیند و درانتخابات تاثیراتی می‌گذارند اما هیچ مسئولیتی را نمی‌پذیرند و خارج از انتخابات هیچ بروز و ظهوری ندارند. مشکل اصلی ما در جمهوری اسلامی این است که احزاب قوی نداریم که مسئولیت بپذیرند و مسئولانه عمل کنند، پایبندی به قانون در کشور ما ضعیف است؛ مجلس و دولت و قوای نظارتی اختیاراتی دارند که از آن استفاده نمی کنند.
وی افزود: دولت‌ها تلاش می‌کنند نقش تئوریک را ایفا کنند تا اجرایی؛ دولت‌های تئوریک بلای جان قانون اساسی هستند و اصل نظام را بهم می‌ریزند، دولت مجری است، دولت وظیفه تئوریک و تئوری‌پردازی ندارد؛ وزارت خارجه چرا به جای اجرای سیاست‌های نظام مشغول تئوری‌پردازی است؟ وزارت خارجه تلاش میکند با تئوری‌پردازی رویه، فرهنگ یا ایدئولوژی خاصی را پیاده کند، برای اینکه خودش را در موضع اجرا نمی‌بیند و بعد می‌گوید چرا روابط خارجه ما پیش نمی‌رود، شما باید به جای تئوری‌پردازی کار وزارت خارجه را پیش ببرید!
سعدالله زارعی با رد این استدلال که پانگرفتن حزب در کشور را به مسائل ایدئولوژیک و دین نسبت می‌دهند، تصریح کرد: جمهوری اسلامی در منطقه با احزاب قوی مثل حزب‌الله لبنان و انصارالله یمن کار میکند، حزب‌الله از متن و طیف شیعه برآمده و اگر دین مانع حزب بود در عراق، لبنان و یمن هم نباید شاهد احزاب قوی باشیم.
وی با توجه به قانون اساسی و مسئولیت‌ها و ماموریت‌های آن گفت: فکر می‌کنم با این وضعیت نظام پارلمانی تطبیق بیشتری و کمک بهتری میکند، اگر به نظام پارلمانی با عیوب دهه ۶۰ برنگردیم؛ به عنوان مثال یکی از موارد اینکه پست ریاست جمهوری به کل نداشته باشیم و اساسا کار در مجلس شکل بگیرد و نخست وزیر بتواند کامل بر کابینه احاطه داشته باشد به گونه‌ای که نگران فشارهای مجلس نباشد.
این کارشناس سیاسی در پایان خاطرنشان کرد: با رفع عیوب نظام پارلمانی دهه ۶۰ یک نظام پارلمانی مسئول و قوی در کشور داشته باشیم.
صادق زیباکلام: پاسخگویی و تاثیر خواست مردم مبنای تغییر نظام سیاسی باشد.
صادق زیباکلام، استاد دانشگاه تهران؛ در ادامه ضمن تشکر از برگزاری نشست نقد و بررسی نظام ریاستی و پارلمانی گفت: برخی کشورها مانند ژاپن؛ آمریکا و فرانسه نظام ریاستی اداره می شوند و برخی دیگر همچون انگلستان نظام پارلمان تاریستی را انتخاب کرده‌اند وی تاکید کرد: مساله اساسی در این کشورها این نیست که مردم سالاری با بودن پارلمان و انتخاب نخست‌وزیر توسط مردم دوام بیشتری دارد و یا اینکه مردم انتخاب‌کننده رییس جمهور به طور مستقیم باشند مردم‌سالاری متبلور میشود.
وی تاکید کرد: شما هم در انگلستان مردم‌سالاری را می‌بینید و هم در هند مردم‌سالاری جلوه میکند اما از انگلستان مردم سالارتر نمی‌بینید و از هند هم مردم سالارتر نمی‌یابید اما مساله اصلی این است که تحقق و تجلی اراده رای‌دهندگان (چه رای‌دهندگان به نخست وزیر و چه رای‌دهندگان به رییس جمهور) در کدام جلوه میکند چرا که زمانی که مردم، اراده و خواست آنها باشد مشکلی پیش نمی‌آید.
وی با رد این سخن که رفتن به سمت پارلمانی‌شدن سیستم سیاسی مشکلات کشور را حل میکند گفت: متاسفانه مسئولیت‌پذیری و شفافیت در جمهوری اسلامی خدشه‌دار شده‌است و با رفتن به سمت پارلمانی‌شدن مشکل حل نمی‌شود.
زیباکلام اظهار داشت: مشکل ما این است که قانون اساسی ما را حقوقدانان ننوشته‌اند و روحانیون نوشته‌اند. به همین سبب قانون اساسی ما با انشاء خوبی نگاشته شده است اما اینکه باید چه کسی پاسخگو باشد و شفافیت چه جایگاهی داشته باشد را قانون به بعد موکول کرده است و گفته است؛ بعدا قانون تعیین خواهد کرد.
وی درادامه با تاکید براینکه ما تا به حال تعریف درستی از زندگی سیاسی نداشته‌ایم گفت: مدیریت اجرایی ما در کشور دچار مشکل است و نظام سیاسی ما به دوگونه انتخابی و انتصابی تقسیم شده است که این موضوع سبب شده است روسای جمهور ما آخر و عاقبت خوبی پیدا نکنند.
استاد دانشگاه تهران گفت: دوگانگی در قدرت در کشور به این سبب است که قانون اساسی ما نحوه توزیع و اعمال قدرت را به خوبی مشخص نکرده است.
زیباکلام در ادامه اشاره داشت: ما در زمینه انرژی هسته‌ای که سال‌ها آن را پیگیری کردیم اما در حال حاضر فردو، در حالی که میلیاردها دلار برای آن خرج شد، به انباری تبدیل شده است. حال باید چه کسی پاسخگوی این تصمیمات باشد؟ بنابراین مشکل دیگر ما این است که در زمان بحران همه مسئولیت اساسی با بخش انتخابی است یا انتصابی؟ یا اینکه چرا جنگ بعد از فتح خرمشهر ادامه پیدا کرد هیچگونه پاسخگویی نداریم.
وی با بیان این موضوع که ما در حال حاضر با مشکل آب روبرو هستیم و آیا برنامه‌ای برای آینده داریم یا خیر و چه کسی باید پاسخگو باشد را ارتباطی به تغییر نظام سیاسی ندانست و پاسخگویی را محور تغییرات دانست.
محبی: ارزش‌ها و اعتقادات مردم در قانون اساسی از مسایل بنیادین است.
در ادامه دکتر محبی با بیان اینکه قانون اساسی ما به جز مواردی که در رابطه با مسلمان بودن است ترجمه شده از اروپا است گفت: حکومت‌های پارلمانی و یا ریاستی هرکدام مزیت‌هایی دارند همانطور که طبق گزارشات موجود در جهان نظام‌های پارلمانی در اداره امور داخلی کارآمد‌تر هستند و از سوی دیگر نظام‌های ریاستی در سیاست خارجی موفقیت بیشتری دارند.
وی اشاره داشت: در حال حاضر نظام سیاسی ما نه به ریاستی شبیه است و نه به پارلمانی، به این سبب که در سال ۱۳۶۸ بعد از تغییر قانون اساسی اختیارات رییس جمهور را به رهبری منتقل کردیم و اختیارات نخست وزیر را به رییس جمهور دادیم. به همین خاطر شکل و شمایل قانون اساسی ما به هیچ کشوری شبیه نیست. البته باید به این نکته توجه داشت که هیچ دوقانون اساسی شبیه یکدیگر نیست.
محبی تاکید داشت: هر قانون اساسی به دوبخش بنیادین و کارکردی دارد که بخش بنیادی مربوط به ارزش‌ها و اعتقادات یک جامعه است که در تمامی قوانین اساسی وجود دارد و یکی از پایه‌های اساسی مردم سالاری در ایران است و بخش کارکردی بر اساس تصمیم عقلا و رای مردم تصمیم‌گیری میشود.
وی با انتقاد از شیوه انتخابات‌های کشور گفت: شیوه انتخاب نمایندگان ما دیگر منسوخ شده است و اینکه ۶۰ درصد در انتخابات شرکت کنند و ۵۱ درصد به گروهی و ۴۹ درصد به گروهی دیگر رای دهند و ۴۹ درصدی‌ها هیچگونه نقشی در قدرت نداشته باشند عادلانه نیست.
محبی درادامه اظهار داشت: برای مشروعیت نظام سیاسی از یک طرف و مشارکت مردم در تعیین سرنوشت خود سیستم پارلمانی با کشور ما سازگارتر است.
پژوهشگر حقوق عمومی گفت: در یک نظام انتخاباتی نسبی تقسیم قدرت به شکلی است که هیچ گروهی بی‌نصیب نمی‌ماند و تمامی گروه ها در قدرت مشارکت دارند.
محبی اظهار داشت: تعیین انتخابات نسبی و ایجاد نظام پارلمانی به همراه تقویت احزاب سازوکارهای حقوقی است که نظارت بر نمایندگان مردم را بیشتر میکند و پاسخگویی را افزایش می دهد.
زیباکلام: رای مستقیم مردم، عدم وجود حاکمان مطلقه و پاسخگویی از ستون‌های دموکراسی است.
دکتر زیبا کلام در ادامه با اشاره به اینکه نظارت یکی از مسائل مهم مدرنیته است گفت: تا قبل از مدرنیته قدرت‌ها آنچه انجام می‌دادند و انجام نمی‌دادند درست بود و به همین سبب کسی پاسخگو نبود اما در حال حاضر پاسخگویی مبنای دموکراسی است.
وی گفت: دموکراسی و مردم‌سالاری ستون‌هایی دارد که لازمه آن یکی عزل و نصب حکومت‌کنندگان با رای مستقیم مردم دیگری عدم وجود قدرت مطلقه برای حاکمان و محدودیت حاکمان به قانون اساسی و در نهایت پاسخگو بودن است.
زیباکلام در پاسخ به این سوال که بین ریاستی و پارلمانی کدام بهتر است؟ گفت: باید به همین صندوق شکسته وزارت کشور بچسبیم و مختصر روزنه‌ای که مانده است همان صندوق رای است چرا که ما دیگر به سمت نهادهای انتصابی می‌رویم.
دکتر محبی با اشاره به اینکه تمامی دنیا نهادهای انتخاب مستقیم توسط مردم دارند و هم غیرمستقیم وجود دارد گفت: در انتخاب مستقیم و غیرمستقیم مساله پاسخگویی است و در حال حاضر نهادهایی که انتخاب مستقیم داشته‌ایم چه مقدار پاسخگو بوده‌اند؟ مثلا طرح تحول سلامت که توسط دولت میلیاردها تومان هزینه شد چرا پاسخگو نیست؟ یا در مورد مسکن مهر دولت قبل پاسخگویی دقیقی ندارد؟
وی در ادامه اشاره داشت: مشکل اساسی ما در حاضر این که فرد به مثابه ساختار است در حالی که باید ساختار اصالت داشته باشد تا پاسخگویی چارچوب داشته باشد. در زمانی که افراد اصالت دارند پاسخگویی وجود نخواهد داشت.
وی در پاسخ به این سوال که چرا رییس صداوسیما پاسخگو نیست گفت: چون سازوکاری در قانون اساسی برای پاسخگویی وجود ندارد این گونه موارد را شاهد هستیم و برای حل این موضوع باید سازوکاری در قانون اساسی پیش‌بینی شود تا امکان پاسخگویی تمامی نهاد ها وجود داشته باشد.
وحید: نظام پارلمانی سبب یک دست شدن سیاست‌های اجرایی نظام میشود.
دکتر مجید وحید در این نشست در رابطه با نسبت نظام ریاستی و پارلمانی و حکمرانی خوب گفت: حکمرانی خوب شاخه‌ای از حکمرانی است که از سال ۱۹۹۰ بحث حکمرانی خوب در کشورهای پیشرفته مطرح شده است چرا که کشورها دیگر تنها نمی‌توانند دستور دهند تا جامعه اجرا کند.
وی درادامه اشاره داشت: دیگر نمی‌توان نقش کنشگرانی همچون بخش خصوصی، جامعه مدنی را نادیده گرفت بلکه دولت باید در کنار دیگر کنشگران باید تصمیم بگیرد.
وحید تاکید کرد: در دنیا نیز کشورها به سمت حکمرانی خوب رفته‌اند علی‌الخصوص در رابطه با مسایل مالی بین‌المللی چرا که متوجه شده‌اند دیگر نمی‌توانند چند کشور برای دنیا تصمیم بگیرند.
وحید با بیان این موضوع که نظام ریاستی سبب از بین بردن کارآمدی نظام شده است، گفت: ما باید یک نظام یک دست داشته باشیم چراکه تنها نظامی در جهان هستیم که بخش‌های مختلف یکدیگر را قبول ندارند.
وی با انتقاد از نوع مشارکت مردم در ایران گفت: ما به مردم می‌گوییم به کسی رای دهند که بعد از ۴ یا ۸ سال باید کنار گذاشته شود و سطح عوض شدن افراد را به سطح ریاست جمهوری آورده‌ایم و همیشه منتظریم دوره فردی تمام شود تا فرد دیگری جایگزین شود.
این استاد دانشگاه با دفاع از نظام پارلمانی گفت: اینکه یک مجلس باشد تا پاسخگو باشد و اختیارات نخست وزیر مشخص باشد این موضوع ایجاد مشارکت میکند چرا که مشارکت در صورتی ایجاد میشود که رای مردم مفید واقع شود.
وی در ادامه اظهار داشت: مشارکت در صورتی بالا است که منجر به نتیجه شود و تا زمانی که تغییراتی در این سطوح ایجاد نشود مشارکت افزایش نمی یابد چرا که در سیاست‌گذاری موضوع تداوم سیاست‌گذاری امکان موفقیت را ایجاد میکند که با نظام پارلمانی این سیاست‌گذاری در ایران تداوم پیدا میکند.
نظام ما نظامی منحصر به فرد است که موضوع کارآمدی در آن بسیار اهمیت دارد و این نظام ما با یک‌دست شدن به سمت کارآمدی خواهد رفت.
پاسخ