عدالت‌خواهی برای ما مطالبه‌ای زودهنگام است/چهل سال نقطه قوت عدالت خواهی حرکت‌های جهادی است

پنجمین نشست از سلسله گفت‌وگوهای تشکل‌های دانشجویی برگزار شد.

پنجمین نشست از سلسله گفت‌وگوهای تشکل‌های دانشجویی با عنوان «عدالت‌طلبی و مطالبه‌گری»، روز شنبه ۲۷ بهمن ماه با حضور ارشا نامدار، مسئول سیاسی‌ بسیج دانشجویی دانشگاه امیرکبیر، سیدیوسف سلطانیان، دبیر انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف و زهرا داوودی‌فر، نماینده جنبش عدالتخواه دانشجویی در کانون اندیشه جوان برگزار شد.

سیدیوسف سلطانیان در آغاز نشست اظهار کرد: در دو سال اخیر شاهد هستیم که بحث عدالت اجتماعی و مبارزه با فساد در جامعه ما پررنگ شده است و در کانون توجهات فعالان دانشجویی و احزاب سیاسی قرار گرفته است. شاید چند سال پیش این بحث به این میزان در فضای سیاسی کشور مطرح نبود. بنابراین فعالان دانشجویی و سیاسی به تازگی درگیر این مسئله شده‌اند.

وی افزود: به نظرم لازم است انجمن‌های اسلامی در گفتمان خودشان تغییر ایجاد کنند. شاید انجمن‌ها همچنان در فضای سیاسی که در دهه هفتاد و هشتاد درگیر آن بودند باقی مانده باشند. الآن لازم است تشکل‌ها به سمت گفتمان غالب که بحث عدالت اجتماعی است گام بردارند. این تغییر گفتمان زمانی محقق خواهد شد که افرادی که می‌خواهند در این فضای گفتمانی فعالیت کنند احساس امنیت داشته باشند. یکی از دلایلی که باعث شده است انجمن‌های اسلامی در زمینه عدالت اجتماعی فعالیت خوبی نداشته باشند این است که احساس امنیت برایشان وجود ندارد. فقدان امنیت دست و پای انجمن‌ها را تا حدی برای فعالیت بیشتر بسته است.

در ادامه نشست، ارشا نامدار به تبیین معنای عدالت اجتماعی پرداخت و اظهار کرد: امیرالمومنین(ع) می‌فرمایند عدالت به این معناست که هر چیزی در جایگاه درست خودش باشد. این یک مفهوم عام است که می‌تواند در همه عرصه‌های زندگی بشر معنا پیدا کند. در این تعریف، عدالت به این معناست که بدانیم موضع حق هر چیز کجاست تا آن را در جایگاه خود قرار دهیم. از این منظر می‌توانیم عدالت فردی و عدالت اجتماعی را از هم تفکیک کنیم. عدالت فردی ناظر به رفتار و اندیشه یک انسان ماست و به علم اخلاق مربوط است. در مقابل، هدف عدالت اجتماعی این است که بستر رشد همه اعضای جامعه را فراهم سازد. عدالت اجتماعی به این معنا نیست که آحاد جامعه در همه زمینه‌ها برابر باشند؛ بلکه بدین معناست که فرصت رشد و تعالی به صورت مساوی در اختیار همه قرار بگیرد. با این توصیف همه آرمان‌ها و اصول ما ذیل عدالت اجتماعی تعریف می‌شود.

فقدان امنیت دست و پای انجمن‌ها را تا حدی برای فعالیت بیشتر بسته است.

وی ادامه داد: در خصوص بحث عدالت اجتماعی در جمهوری اسلامی، من معتقد نیستم که این بحث در دو سال اخیر پررنگ شده باشد؛ بلکه عدالت اجتماعی از آرمان‌های اولیه انقلاب اسلامی بوده است. متأسفانه در دوران سازندگی، عدالت اجتماعی مورد کم‌توجهی قرار گرفت؛ اما از ابتدای دهه هشتاد، عدالت اجتماعی دوباره سر زبان‌ها افتاد. وجود چنین فضایی سبب شده بود که در انتخابات سال ۸۴، کاندیداها شعارهای عدالت‌طلبانه سر می‌دادند. مشکلی که ما داریم این است که بحث عدالت اجتماعی در کشور ما در بعد نظری به پختگی لازم نرسیده است. به عبارت دیگر، متأسفانه یک نظریه جامع درباره عدالت اجتماعی در اختیار نداریم.

وی در ادامه تصریح کرد: با توجه به شرایط کنونی کشور، به نظر می‌رسد عدالت‌خواهی برای ما مطالبه‌ای زودهنگام است. ما ابتدا باید ضدیت با فساد و اشرافیت داشته باشیم، سپس به معنای جامعی از عدالت برسیم. حتی اگر ما فساد و اشرافیت را در جامعه از بین ببریم، هنوز تا تحقق آن معنای عدالت که زمینه‌ساز رشد و تعالی است خیلی فاصله داریم. عدالت اجتماعی امروز برای ما آرمان بلندی است که همه ما باید تلاش کنیم به آن برسیم. در عین حال باید نقاطی را تعیین کنیم که در کوتا‌ه‌مدت قابل دستیابی باشد. به نظر می‌رسد مبارزه با برخی رفتارها میان مسئولین باید اولویت اول ما باشد تا به عدالت اجتماعی برسیم.

عدالت اجتماعی به این معنا نیست که آحاد جامعه در همه زمینه‌ها برابر باشند؛ بلکه بدین معناست که فرصت رشد و تعالی به صورت مساوی در اختیار همه قرار بگیرد.

مسئول سیاسی بسیج دانشگاه امیرکبیر در ادامه اظهار کرد: در زمینه تحقق عدالت من سه حیطه را مشخص می‌کنم. مرحله اول گفتمان‌سازی است که در دو لایه نظریه‌پردازی و جریان‌سازی نظریه در بین مردم دسته‌بندی می‌شود. به تعبیری دیگر می‌توان گفت پرورش مطالبه‌گر یا پرورش عدالتخواه. حیطه دوم بحث مطالبه‌گری است. حیطه سوم کارهای محرومیت‌زدایی و حرکت‌های جهادی است. گرچه مطالبه‌گری در سطح کلان مطرح می‌شود اما نباید از این نکته غافل شویم که طی این چهل سال نقطه قوت ما در زمینه عدالت، همان حرکت‌های جهادی کوچکی بوده است که در سراسر کشور انجام گرفته است و یک حرکت بزرگ را ایجاد کرده است. باید عرض کنم متأسفانه ما در زمینه گفتمان‌سازی به شدت عقب هستیم. مردم ما هنوز به معنای واقعی عدالتخواه نیستند یا عدالت اجتماعی برایشان سنگ محک اصلی نیست و برای مسائل دیگر اولویت قائل می‌شوند.

در ادامه نشست، زهرا داوودی‌فر به توضیح درباره فعالیت‌های جنبش عدالتخواه دانشجویی در راستای عدالتخواهی پرداخت و گفت: از همان اول که جنبش عدالتخواه شکل گرفت، بر مبنای عدالتخواهی شکل گرفت. ما احساس کردیم سرلیست همه مشکلات عدالت است. آقای خامنه‌ای هم در سخنانشان به این موضوع اشاره کردند. یکی از موضوعاتی که برای ما مهم است این است که جناحی عمل نکنیم و یک نهاد یا یک جناح خاص را به خاطر اینکه گفتمان‌شان به ما نزدیک است مورد اغماض قرار ندهیم. به طور مثال اولین تشکلی که در برابر قوه قضائیه مطالبه‌گری کرد و تحصن کرد جنبش عدالتخواه بود.

سلطانیان در ادامه به توضیح درباره وضعیت عدالت آموزشی پرداخت و عنوان کرد: به نظر نمی‌رسد ما در زمینه عدالت اجتماعی تاکنون موفق عمل کرده باشیم. به عنوان مثال در زمینه عدالت آموزشی در دولت‌های مختلف چندان خوب عمل نشده است؛ چراکه دانشجویان دانشگاه‌های کشور، از جمله دانشگاه شریف، عموما افرادی هستند که از نظر معیشتی، متوسط رو به بالا هستند. نظام آموزشی ما به سمتی رفته است که افراد با وضعیت اقتصادی بالاتر که از اساتید بهتری استفاده کردند به دانشگاه راه پیدا کنند. این امر نشان می‌دهد نظام آموزشی به سمتی حرکت می‌کند که افرادی که درآمد بهتری دارند بتوانند از تحصیلات بالاتر و بهتری بهرمند شوند.

در ادامه، نامدار به تبیین وضعیت عدالت اقتصادی در کشور پرداخت و بیان کرد: به نظرم مهم‌ترین اتفاقی که در زمینه عدالت اجتماعی رخ داده است تغییر نگاه برخی مسئولین و مردم جامعه در زمینه عدالت است. مردم و مسئولان ما به صورت صددرصد عدالتخواه نیستند؛ اما همین که نگاه ما عوض شده است و داریم به عدالت به عنوان وظیفه نگاه می‌کنیم، این خودش یک پیشرفت است. مثلا در زمینه توسعه اقتصادی ما چند کلانشهر پیشرفته داریم اما سایر مناطق کم‌برخوردار هستند. با این وجود تلاش بر این بوده است که این فاصله کم شود. یعنی نگاه این بوده است که ما با رشد فزاینده‌ای مناطق محروم را توسعه بدهیم تا این فاصله کمتر شود. برای ما ایده‌آل نیست که یک شهر پیشرفته داشته باشیم که در جهان معروف باشد زیرا این امر باعث نمی‌شود همه مردم بستر رشد لازم را داشته باشند. آنچه برای ما ایده‌آل است این است که همه کشورمان تقریبا در یک سطح قرار داشته باشد و همه با هم پیشرفت کند، نه اینکه صرفا یک بخش از آن پیشرفت داشته باشد.

وی ادامه داد: به نظر من انقلاب اسلامی ما که در سال ۵۷ شکل گرفت یک پروژه ناتمام است؛ به این معنا که بخش جمهوری اسلامی آن تحقق یافته اما هنوز اهداف زیاد دیگری دارد که باید به آن دست پیدا کند. یکی از این اهداف عدالت است. در خصوص تحقق عدالت آموزشی، فکر می‌کنم مدارسی که در مناطق محروم ساخته می‌شود تا حدی عدالت آموزشی را محقق ساخته است. گرچه ما هنوز مدارسی داریم که به علت عدم بهرمندی از امکانات کافی دچار سانحه می‌شوند. با این وجود باید هم نقاط ضعف را دید و هم نقاط قوت را مشاهده کرد. نکته دیگر اینکه به نظرم مسئله عدالت سیاسی در کشور ما بیشتر مورد توجه است چراکه همه حق اظهار نظر دارند و حالت خفقان از بین رفته و همه می‌توانند نظراتشان را بیان کنند و قشر دانشجو برای این موضوع هزینه زیادی نمی‌پردازد. از این نظر، بیشترین وظیفه در زمینه آگاه‌سازی جامعه بر عهده ماست.

عدالتخواهی ما باید به عدالتخواهی ریشه‌ای تبدیل شود و سعی کنیم مشکلات را ریشه‌ای حل کنیم و به سمت اصلاح قوانین حرکت کنیم.

در پایان نشست، سلطانیان تأکید کرد: من معتقدم آنچه موجب اختلاف طبقاتی و بی عدالتی می‌شود این است که سیاستمداران ما سیاست‌هایشان بر مبنای توزیع رانت بوده است. رویکرد توزیع رانت می‌تواند حتی توزیع رانت به مردم را هم شامل شود. در نهایت، این امر به ایجاد فساد در درون سیستم حکومت منجر خواهد شد. من احساس می‌کنم اگر می‌خواهیم در جهت عدالت قدم برداریم باید در مرحله اول، در این زمینه روشنگری کنیم تا از این سیاست‌های رانتی فاصله بگیریم. در حال حاضر هدف ما باید این باشد که این آگاهی هم در میان مردم و هم در میان سیاستمداران ایجاد شود که نه فریب وعده‌های عوام‌پسندانه را بخوریم و نه سیاستمداران چنین سیاست‌هایی در پیش گیرند.

ارشا نامدار در مقام جمع‌بندی درباره عدالت قضایی اظهار کرد: وضعیت عدالت قضایی در کشور ما از این جهت که حکومت سعی کرده است قوانین اسلامی را در زمینه قضایی با نیازهای جامعه مدرن منطبق کند خیلی خوب است. با این وجود لزوم حضور نهادهای نظریه‌پرداز مذهبی در این عرصه خیلی به چشم می‌آید. نکته دیگر اینکه عدالتخواهی ما باید به عدالتخواهی ریشه‌ای تبدیل شود و سعی کنیم مشکلات را ریشه‌ای حل کنیم و به سمت اصلاح قوانین حرکت کنیم.

داوودی‌فر نیز در پایان یادآور شد: درخواست من از جنبش‌های دانشجویی این است که آرمان‌خواهی واقع‌گرایانه داشته باشند، یعنی نه بگویند همه چیز خوب است و نه اینکه وضعیت جامعه را ناامیدکننده بدانند. باید با توجه به واقعیت‌های جامعه و ظرفیت‌هایی که در این حوزه وجود دارد تلاش کنیم.