نشست بازخوانی و بررسی آرا و اندیشه‌های شهید دکتر آیت‌الله بهشتی به همت کانون نواندیشان جوان، بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید بهشتی، بسیج دانشجویی و جامعه اسلامی دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد.

شریف لک­زایی در آغاز نشست اظهار کرد: بعد از پیروزی انقلاب­اسلامی، وقتی از شهید بهشتی این سوال پرسیده می­شود که آیا به آزادی رسیدیم و آیا آزادی تحقق پیدا کرد یا نه، ایشان جواب می­دهند: “خیر؛ ما شاه مستبد را از کشور بیرون کردیم ولی ذهن­های استبدادزده­ای در کشور حضور دارند که در این ذهن­ها باید تحول ایجاد شود…”

از نظر لک­زایی این پاسخ، یک پاسخ از منظر نهادی است و معتقد است شهید بهشتی با این پاسخ، زمینه­ای را فراهم می­کند که اینگونه ارزش‌ها مثل آزادی، امنیت، عدالت و … باید به گونه­ای در جامعه نهادینه شود.

لک­زایی نهادینگی را اینگونه توضیح می­دهد: وقتی درباره نهادینه صحبت می­کنیم، منظورمان آن هنجار و عرفی است که در جامعه، همه آن را مورد عمل و اجرا قرار دادند. آزادی هم باید به یک عرف تبدیل شود.

لک­زایی افزود: از این منظر است که من می‌گویم، شهید بهشتی هم اندیشه­شان و هم عمل­شان واجد این عناصر هست و به نوعی نظریه نهادی با اندیشه و عمل شهید بهشتی یک ارتباط وسیعی دارد و ایشان در قالب این نظریه، بحث­های خود را مطرح می­کند. شهید بهشتی به نوعی به اقتضائات کار تشکیلاتی و حزبی و جمعی و گروهی بسیار آشناست و ملتزم به عمل به آنهاست. گاهی ممکن است کسی باشد که از آزادی حرف بزند و موافق کار گروهی و حزبی باشد، اما در وقت عمل این اتفاق نیفتد و وقتی جمع موافق نظر او نباشند، مبنایی که خود به آن اعتقاد دارد را پیگیری کند؛ اما شهید بهشتی به الزامات کار جمعی و گروهی واقف است.

در ادامه، لک­زایی گفت: آزادی در جامعه ما تحقق پیدا نکرده، ما چه کنیم که به این آزادی برسیم؟

وی اینگونه ادامه داد: شهید بهشتی این راه را در مسیر تربیت انسان می‌داند و برای همین ایشان از سال ۳۲ به سمت تربیت انسان حرکت می‌کند و در آموزش و پرورش حضور جدی و موثر دارد. از نظر شهید بهشتی، ارزش­ها باید در روابط اجتماعی نهادی شود و همان دوران کودکی بهترین زمانی است که می­تواند این ارزش­ها نهادینه شود. تأکید بر اینکه کار گروهی و اجتماعی و میدانی می‌تواند به ما کمک کند در سرلوحه فعالیت­های شهید بهشتی بوده است. ایشان برای تاسیس بسیاری از نهادها پیش‌قدم شده است.

لک­زایی نکته پایانی در این بخش را اینگونه گفت: راه مقابله و مبارزه با اندیشه را در انقلاب اسلامی، شهید بهشتی چیزی جز زبان گفتگو و منطق و فلسفه نمی­داند و راه­های سخت و خشن را مناسب نمی‌دانند و معتقدند می­تواند به حرکتی که ایجاد شده و در واقع نظریه نهادی از همین مسیر می­گذرد، آسیب برساند.

وی بار دیگر سوال شهید بهشتی را مطرح کرد و گفت: آیا بعد از ۴۰ سال، آزادی در جامعه ما نهادی شد یا نه؟ لک­­زایی گفت: من معتقدم آن مسیری که شهید بهشتی ترسیم می‌کرد، همچنان نیاز هست که کار شود تا به یک سمت و سوی درستی حرکت کند.

در ادامه، مجری همایش سوالی مطرح کرد و گفت:از آنجایی که مفهوم تحزب و حفظ به معنای یک کارخانه تولید محتوای سیاسی برای عرصه­های سیاسی کشور مدنظر است و خود شهید بهشتی هم اعتقاد به انجام فعالیت­های گروهی داشتند، با توجه به سبقه و سیره عملی ایشان، به نظر شما عدم وجود حزب یا به نوعی عدم وجود حزب مسئول و پاسخگو چقدر می‌تواند موضوع نهادگرایی را تحت الشعاع قراردهد؟

لک­زایی در پاسخ به این سوال اینگونه اظهار کرد: نهاد به یک معنا به معنی سازمان هست و شهید بهشتی در مسیری که بخواهد آن هنجارها را نهادی کند، از تاسیس نهادهایی هم استفاده می‌کنند؛ اما به آن معنای دیگری که در ذهن بنده است و پاسخ شماست، نهاد نه به معنای ساختار و سازمان، بلکه همان هنجارهایی است که برخاسته از جامعه هست و از آنجا که در یک جامعه یک عمومیتی پیدا می‌کند، نهاد تلقی می­شود. در این نظریه تاکید بر این است که مفاهیمی مثل آزادی، قانون، عدالت، نظم، امنیت و… به گونه­ای در جامعه نهادینه شود که به عرف متداول جامعه درآید و به تعبیری عادت شود.

لک­زایی ویژگی‌های کار جمعی و گروهی را اینگونه مطرح کرد: ویژگی یک ساختار را وجود یک ساختار لحاظ کنیم؛ چه رسمی چه غیر رسمی. یک نهاد یا یک حزب فراتر از افراد هست. برای آنکه بتواند تداوم پیدا کند، این ساختاری بودن و غیر فردی بودن باید در آن لحاظ شود.ویژگی دوم کار نهادی، وجود میزانی از ثبات در طول زمان است. در جامعه ما، عموماً ۱ سال قبل از انتخابات، زمزمه احزاب را می‌شنوید؛ کار حزبی واقعاً به این معنا نیست. ویژگی سوم این است که باید بر رفتار افراد هم اثر بگذارد.