شرایط افغانستان در این برهه از زمان مقاومت را ناممکن ساخت

اقتصاد نابسامان، خسته شدن مردم از جنگ و ناامنی، عدم موفقیت دولت قبل، کم قدرت بودن جبهه مقاومت و سکون ارتش باعث شد مردم در مقابل طالبان مقاومت نکنند.

نشست روایت میدانی از امروز افغانستان با حضور علیرضا کمیلی و محمد صمصامی، فعالان رسانه‌ای، به همت کانون اندیشه جوان در صفحه اینستاگرام کانون برگزار شد.

ابتدا کمیلی با بیان اینکه افغانستان ساختار پیچیده‌ای دارد، ابراز کرد: افغانستان به دلیل وجود قومیت‌ها و مذاهب مختلف ساختار پیچیده‌ای دارد، از این جهت نگاه به افغانستان تابع چندین مولفه متنوع است. ما در خصوص ذهنیت مردم تجربه محدودی داریم، بخش‌های زیادی از مردم افغانستان را ندیدیم و از نگاه مردم جنوب و شمال این کشور اطلاع زیادی نداریم. اما با توجه به آن بخش محدودی از مردم که با آنها گفتگو کردیم می‌توان گفت فضای طبقه متوسط شهری و بالاتر، نسبت به روی کار آمدن طالبان در افغانستان سرشاز از نگرانی و تردید است. نگرانی به دلیل سوابق گذشته طالبان و تردید نسبت به آینده که نمی‌دانند چه خواهد شد. برخی از افرادی که به خاطر طالبان شغل خود را از دست دادند احساس تنفر نسبت به طالبان دارند. برخی هم به خاطر سابقه‌ای که از طالبان می‌دانند از آنها متنفرند بدون اینکه خود شخصا گزندی از جانب آنها دیده باشند. برخی هم از اینکه با آمدن طالبان دزدی در شهر کمتر شده و امنیتی نسبی ایجاد شده احساس رضایت دارند.

این فعال رسانه‌ای با اشاره به اینکه مردم در برابر طالبان هیچ مقاومتی نکردند، اظهار داشت: چند عامل در این امر موثر بود. شاید یکی از این عوامل امنیت نسبی بود که با آمدن طالبان ایجاد شد. عامل دیگر عدم موفقیت دولت قبل بود، آنقدر محبوبیت اجتماعی دولت قبل پایین بود که مردم حاضر شدند به حکومت طالبان تن بدهند. عامل دیگر این بود که مردم ارتش را خنثی دیدند و احساس کردند که ارتش قصد دفاع کردن ندارد. وقتی ارتش که مجهز و آموزش دیده است، اقدامی نمی‌کند از مردم با دست خالی چه کاری برمی‌آید.

وی با اشاره به نظرات مردم افغانستان درباره ایران، افزود: نمی‌توان یک حکم کلی در این باره داد؛ برای مثال آنهایی که معتقدند نباید با طالبان درگیر شوند و به هیچ وجه شرایط مقابله با طالبان وجود ندارد، عملکرد ایران را صحیح می‌دانند. اما در مقابل آن افرادی که قائل به مقاومت بودند از ایران ناراحت و ناراضی هستند. من دوست داشتم این اتفاق طور دیگری رقم می‌خورد چرا که غرور و عزت شکست خورده پنجشیری‌ها را به چشم خود دیدم، اکثر مردم پنجشیر هنوز امیدوارند که مقاومت از میان کوه‌ها می‌آیند و قدرت را از طالبان پس می‌گیرد. نگاه‌ها در افغانستان متفاوت است اما اجمالا این پیام در ذهن بعضی نشسته که ایران هم موافق روی کار آمدن طالبان است. اما این که این پیام تابع سیاست‌های رسانه‌ای بوده یا نه، مشخص نیست. مردم پنجشیر که اهل مقاومت هستند نگاه منفی‌تری نسبت به ایران داشتند و می‌گفتند شما با ما نیستید. آنها انتظار داشتند دولت ایران ورود کرده و طالبان را سرکوب کند اما مردم سطح شهر اینطور فکر نمی‌کنند.

کمیلی نیز با اشاره به تاثیر شبکه‌های مجازی، عنوان کرد: به نظر من در جامعه‌ای با مشخصات قومی، زبانی و مذهبی افغانستان مسائل کمی پیچیده‌تر است. از طرف دیگر فضای شبکه‌های اجتماعی نیز به شدت متنوع و افسارگسیخته است. مثلا حتی رفتار معمولی برخی از خبرنگاران را به تطهیر طالبان تعبیر می‌کنند. متاسفانه در شبکه‌های اجتماعی با وجود حجم اثر بسیار زیاد، یک فضای مسموم و غیر منطقی حاکم است.

این نویسنده ادامه داد: عوامل زیادی در نحوه نگرش مردم و مخاطبین تاثیرگذار است. اینکه یک خبرنگار هر چیزی را که می‌بیند منتشر کند، اخلاقی نیست، چرا که لزوما آن چیزی که خبرنگار مشاهده کرده ممکن است قابل تعمیم به کل جامعه نباشد. مخاطب بر اساس روایت خبرنگار قضاوت می‌کند، بنابراین روایت‌گری از حساسیت و اهمیت بسیاری برخوردار است. نکته دیگر این است که گاهی روایت خبرنگار مخالف دلخواه مخاطب است، چرا که خبرنگار واقعیت موجود را روایت می‌کند و این حق را ندارد که بر اساس ذائقه و سلیقه مخاطب روایت‌گری کند. متاسفانه برخی قضاوت‌ها شتابزه، عاطفی و غیراخلاقی است.

وی درباره واکنش علمای افغانستان به حضور طالبان، ابراز داشت: علمای شیعه تاکنون چندین جلسه در خصوص مطالبات حقوق شیعیان برگزار کردند و بیانیه‌های متعددی نیز صادر کردند. درباره اینکه علمای افغانستان اقدامی در مقابل طالبان انجام ندادند می‌توان گفت شاید کسی انگیزه مقاومت نداشته و مقاومت در این برهه از زمان و با شرایط فعلی را بی‌فایده می‌دانستند.  

کمیلی در خصوص عملکرد طالبان، گفت: طالبان‌ تعدادی افراد بی‌تجربه هستند که روی کار آمدند. به طور طبیعی بعد از هر انقلاب یا تغییر جدی در سیاست بسیاری از مسائل جاری کشور به مشکل برمی‌خورد و هنوز برای قضاوت درباره عملکرد طالبان بسیار زود است. به نظر من طالبان آمده است که حکومت کند و اقتضائات حکومت کردن در شرایط امروز را پذیرفته است. بسیاری از آنها تجربه قبلی خود را اشتباه و غیر قابل دفاع می‌دانند. زمان ابهامات درباره عملکرد طالبان را برطرف می‌کند.

در ادامه صمصامی با اشاره اینکه تهیه خبر در افغانستان کار آسانی نیست، گفت: تهیه خبر در افغانستان بسیار سخت است. گاهی هم برای برخی از خبرنگاران مشکل پیش می‌آید. البته در افغانستان اگر کسی خیلی آرام با گوشی خود فیلمبرداری کند معمولا با مشکل مواجه نمی‌شود.

این فعال رسانه‌ای، ادامه داد: نظرات مردم در مناطق مختلف افغانستان درباره طالبان متفاوت بود؛ مثلا مغازه‌دار در بالاشهر هرات به شدت ضد طالبان بود، علت هم این بود که بعد از ورود طالبان مشتری‌های همیشگی‌اش کم شده بود. به همین صورت بعضی از کسب‌هایی که با ورود طالبان به مشکل برخورده بودند از طالبان متنفر بودند. اما هر قدر به سمت پایین شهر می‌رفتیم نظرات تغییر می‌کرد. در پایین شهر مردم به خاطر امنیت نسبی که ایجاد شده بود احساس بهتری داشتند. البته جنس امنیتی که طالبان ایجاد کرده از جنس قدرتی است که در این چند سال برای او ساخته شده و خبری از بروکراسی و نظم و پیگیری اداری در کار آنها نیست.

وی افزود: محدودیت برای خبرنگارهای داخلی بیشتر است. نه تنها خبرنگاران داخلی حتی اگر کسی از مردم با لباس افغانستانی در خیابان در حال عکس گرفتن باشد با او برخورد می‌کنند، اما این سختگیری را نسبت به خبرنگاران خارجی ندارند به خصوص وقتی می‌فهمیدند ما ایرانی هستیم از ما عذرخواهی می‌کردند. علت این دوگانگی در رفتار هم این است که طالبان می‌خواهد مدیریت تصویر کند. اما به شدت در این امر ناکام است چرا که اصلا با فضای رسانه آشنایی ندارد.

صمصامی گفت: برداشت من از صحبت‌های مردم افغانستان این است که مردم خود را در مقابل اراده‌ای بزرگتر دیدند که توان مخالفت با آن را ندارند به همین خاطر می‌گفتند افغانستان را فروختند و همین امر باعث شد که مردم در مقابل طالبان مقاومت نکنند. تنفر مردم پنجشیر از طالبان کاملا واضح است و این را می‌شود در ادبیات روزمره آنها مشاهده کرد. اما جدیت مقاومت در جغرافیای مختلف کمی متفاوت است و می‌توان گفت این مقاومت با جنگ‌های قبل قابل مقایسه نیست. یک دلیل آن هم معیشت و اقتصاد نابسامان مردم است، از سوی دیگر مردم از جنگ و ناامنی خسته شدند، دلیل دیگر هم پرقدرت نبودن جبهه مقاومت است. همه این عوامل در کنار هم باعث شد مردم علی رغم تنفری که از طالبان داشتند هیچ مقاومتی نکنند.

این خبرنگار، عنوان کرد: من درباره احمد مسعود اطلاعات دقیقی ندارم و نمی‌دانم وابسته به جایی هست یا نه، اما همینقدر می‌دانم که این فرد بین مردم محبوب است، این محبوبیت هم دو دلیل دارد؛ گذشته و خانواده او و ایستادنش در مقابل طالبان دلیل محبوبیت احمد مسعود است.

ایشان با اشاره به نظر مردم افغان نسبت به ایران، اظهار داشت: بسیاری از مردم افغانستان مانند هزاره‌ها و تاجیک‌ها به دلیل علقه‌ای که به ایران دارند از ایران انتظار عملکرد دیگری داشتند جنس توقع آنها نسبت به ایران با جنس توقع‌شان از یک کشور اروپایی بسیار متفاوت است. 

صمصامی با بیان اینکه در فضای مجازی برخی معتقد به دخالت ایران در امور افغانستان هستند، عنوان کرد: در فضای رسانه‌ای این مسئله بسیار به چشم می‌خورد. علت هم این است که وقتی رسانه توجیه‌گر سیاست‌های دیپلماتیک می‌شود و حیطه وظایف هر کدام مشخص نیست چنین مشکلاتی به وجود می‌آید. در مسائل رسانه‌ای در نظر گرفتن فضای ذهنی مخاطب بسیار اهمیت دارد که متاسفانه این درباره اخبار افغانستان رعایت نشد. از طرفی عده‌ای هم در این فضا بداخلاقی کردند و قبل از اینکه ما چیزی را روایت کنیم شروع به قضاوت کردند.

این راوی، ادامه داد: شرایط افغانستان یک شرایط جنگی و امنیتی بود به همین خاطر ارتباط با مجاهدین برای ما میسر نشد. ما سعی کردیم با توجه به محدودیت زمانی که داشتیم، با همه اقشار در افغانستان از جمله شیعیان صحبت کنیم. جمعیت زیادی از مردم در مرزها حضور پیدا کردند. جمهوری اسلامی نمی‌تواند نسبت به این مسئله که مردم مسلمان کشور همسایه در چنین شرایط سختی قرار دارند، بی‌تفاوت باشد. به نظر من این بهترین موقعیت است که طالبان خود را نشان بدهد و قدمی برای مردم افغانستان بردارد اما متاسفانه طالبان در این امور بسیار عقب مانده است.

وی افزود: امروز داعش مسئله طالبان است به همین خاطر طالبان ایست و بازرسی‌های زیادی را در سطح شهرها گذاشته است. اما در بدنه طالبان ممکن است افرادی باشند که پیش از این در کنار داعش بودند. طالبان اگر بخواهد با همین نیروهای فعلی حکومت داری کند موفق نخواهد بود اما اگر از مردم استفاده کند شاید امیدی به موفقیتش باشد. درست است که طالبان تغییراتی داشته اما مردم و جوانان افغانستان نیز همان مردم ۲۰ سال پیش نیستند. اگر امروز جوانان افغانستان شرایط فعلی طالبان را تحمل نکنند ممکن است یک تنش داخلی جدی رخ بدهد.