نشست مجازی از نشست‌های علم نافع با موضوع «علم نافع در مدارس و دانشگاه ها» با حضور حجت الاسلام دکتر محمدرضا یقینی» استاد حوزه و دانشگاه، به همت کانون اندیشه جوان در صفحه اینستاگرام کانون برگزار شد.

حجت الاسلام والمسلمین یقینی درباره اهمیت ارائه علم نافع در مدارس و دانشگاه‌ها به ایراد سخنرانی پرداخت و اظهار داشت: حدود ۲ هزار و ۵۰۰ سال پیش ارسطو علم را به دو دسته نظری و عملی تقسیم کرد. مقصود از علوم نظری علومی است که تابع اراده انسان نیست و حکایت از واقعیاتی دارد که آن حکایت‌ها ارتباطی با اراده انسان ندارند و در مقابل دانش‌های عملی، علومی هستند که تابع اراده انسان است. مصداق علوم عملی، اخلاق و علوم نظری، ریاضیات است. این تقسیم ارسطو دسته بندی دقیق و کاملی نیست و می‌توان از جهات مختلف به آن اشکال وارد کرد.

وی با بیان اینکه امروزه دانش‌ها معمولاً به دو دسته حقیقی و اعتباری تقسیم می‌شوند، عنوان کرد: به نظر می‌رسد این تقسیم بندی نسبت به تقسیم بندی ارسطویی دقیق‌تر و کامل‌تر باشد. دانش‌های حقیقی دانش‌هایی هستند که گزاره‌ها و جمله‌های آنها می‌خواهند از اموری که واقعیت دارند و دارای اعتبار انسانی هستند، خبر بدهند. معمولاً این دانش‌ها با هست و نیست بیان می‌شوند. در مقابل یک سری دانش‌ها وجود دارد که اعتباری هستند و واقعیت آنها بر اساس اعتبار بوده و توسط اشخاص حقیقی و حقوقی ارائه می‌شود.

این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه دانش‌های حقیقی دارای دو مرتبه و یا دو وجه هستند اظهار داشت: یک وجه، وجه نظری و دیگری وجه کاربردی است. دانش‌هایی که وجه نظری دارند می‌تواند شامل معرفت شناسی، فلسفه‌های مضاف و علوم پایه باشد. یک سری دانش‌ها کاربردی بوده که این دانش‌ها می‌تواند وجهی از آن علوم نظری باشد منتهی آن وجهی که برای حل مسئله کاربردی محسوب می‌شود. دانش‌های نظری نیز برای حل مسئله کاربرد دارند و نمی‌توان گفت دانش‌های نظری نمی‌توانند مسئله‌ای از مسائل بشر را حل کنند و صرفاً جنبه ذهنی و انتزاعی دارند. اما مستقیماً در حل مسئله کارآمدی ندارند و با یک واسطه آنها به حل مسئله منتهی شده و کمک می‌کنند. در واقع دانش‌های نظری پایه و مبنای دانش‌های کاربردی مانند فیزیک هستند بنابراین دانش‌های نظری پایه دانش‌های مبنایی هستند. دانش‌های کاربردی نسبت به دانش‌های نظری بی واسطه‌تر می‌توانند به حل مسائل زندگی انسان کمک کنند از این رو علم نافع می‌تواند دامنه وسیعی از دانش‌های نظری و کاربردی و حتی دانش‌های اعتباری داشته باشد. اگر علمی نافع نباشد، مضر خواهد بود.

او با استناد به روایات درباره علم نافع یادآور شد: امام علی (ع) فرمودند آن چیزی که به کارت نمی‌آید آن را رها کن تا به آنچه به کارت می‌رسد برسی؛ این مسئله فراتر از مقوله علم می‌تواند باشد. با توجه به غایت آفرینش انسان و مرتبه وجودی او، هر علمی که آدمی را به آن غایت وجودی خودش برساند علم نافع است. علم نافع یک علم برهانی محکم است و اخلاق و نقش آدمی را به شکل متعالی سامان می‌بخشد و زمینه ترقی و اعتلای نفس را فراهم می‌کند. علم نافع زمینه‌ساز برقراری عدالت در جامعه می‌شود تا انسان‌ها بتوانند به مراتب عالی انسانی دست پیدا کنند. اهل بیت وقتی انسان‌ها را به تحصیل علم دعوت می‌کنند ناظر به رسیدن آدم به غایت وجودی خودش است. علم نافع هر کس می‌تواند با دیگری متفاوت باشد آن هم با توجه به استفاده و کاربردی که برای فرد دارد.

این پژوهشگر اضافه کرد: انسان‌ها بر اساس یک گوهر واحد آفریده شده‌اند و پروردگار می‌فرماید این فطرت انسانی یک فطرت واحد است از این رو آن بُعد از علمی که به فطرت مربوط می‌شود، علم نافع است. اما در مواردی که به مصادیق جزئی که تابع شرایط مکان و زمان بستگی دارد به استعدادهای افراد برمی‌گردد. برای مثال مسئله‌ای که مسئله همه افراد نیست اگر همه بخواهند وقت خود را صرف آن کنند برای آنان این علم، علم نافع نخواهد بود. یا برای مثال یک علم ممکن است زمانی برای انسان نافع و در برهه‌ای از زمان غیرنافع باشد.

دکتر یقینی در خصوص شاخصه‌های علم نافع مورد استفاده در مدارس و دانشگاه از منظر رهبر معظم انقلاب تصریح کرد: در سخنان مختلف ایشان این مسئله را بیان فرمودند و در دیدارها به علم نافع و همچنین در پیام بسیج اساتید به این مهم اشاره داشتند. یکی از مهمترین نکاتی که معظم له درباره علم نافع می‌فرمایند همین مطالبی است که بیان شد. اینکه علم نافع باید انسان را به آن غایت وجودی خودش نزدیک کند از جمله مواردی است که می‌تواند برای دانشجویان و یا دانش‌آموزان مصداق علم نافع باشد این است که به واسطه آن علم بینشی پیدا کنند که بتوانند با آن بینش آینده خود و جامعه را بسازند. انسان به واسطه تزکیه به غایت وجودی دست می‌یابد از این رو تزکیه مقدم بر علم است علم نافع آن علمی است که به تربیت اخلاقی انسان آن هم مرحله اعلای آن کمک کند مرحله اعلای اخلاقی رسیدن به توحید است.

وی افزود: هر علمی که کمک کند انسان در مسیر غایت خود قرار گیرد مصداق علم نافع است. به این ترتیب دانشی که در اختیار دانشجو و دانش‌آموز قرار می‌گیرد اگر به این هدف کمک کند آن علم نافع و اگر سبب دوری او از آن هدف شود علم مضر نام دارد. به این ترتیب می‌توان متوجه شد بخش قابل توجهی از دانش‌هایی که در برخی رشته‌ها از جمله علوم انسانی ارائه می‌شود مضر است.

این استاد حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: مهمترین مؤلفه علم نافع در تدوین سیر کتب آموزشی باید توجه به رسیدن انسان به غایت متعالی باشد که متأسفانه کمتر به آن توجه می‌شود و همچنین در رسیدن به این درجه متعالی حفظ کرامت انسانی بسیار مهم است اولین شرط برای رسیدن به کرامت انسانی آن است که در مسائل اقتصادی فرد بتواند روی پای خودش بایستد اما متأسفانه در دروس دانشگاهی و مدارس اصلاً این مهم را جزو برنامه درسی قرار نداده‌اند تا آن دانش‌آموز و دانشجو زمانی که از رشته تحصیلی خود فارغ شد قادر باشد آن چیزی که از این علم به دست آورده را به محصول تبدیل و آن را در جامعه ارائه دهد و بتواند روی پای خود بایستد. زمانی که تحقیقات و مقالات دانشجویان را می‌بینیم نوعاً نگاه به پایان نامه نویسی اینگونه است که دانشجو یک تزی بنویسد و آن را تمام کند تا بتواند مدرک خود را گرفته و از دانشگاه رها شود. از این رو بیشتر مطالب پایان نامه‌ها تکرار متون گذشته بوده و مطالب جدیدی ارائه نمی‌شود و این مقالات از ارزش علمی کافی برخوردار نیستند. یکی از ویژگی‌های علم نافع داشتن آینده نگری است گاهی اوقات یک مسئله، مسئله امروز نیست اما ممکن است ده سال بعد آن مسئله، مسئله روز باشد از این رو امروز باید برای آن مسئله پاسخی طراحی شود.

در پایان دکتر یقینی به راهکارهای عملی برای رسیدن به علم نافع در مدارس و دانشگاه‌ها اشاره و خاطرنشان کرد: گفتمان سازی در این زمینه بسیار حائز اهمیت است. این مطالبات می‌تواند با ابزارهای مختلف چون تشکل‌های حوزوی و دانشجویی و فضای مجازی به یک گفتمان تبدیل شود. بنابراین علمی که در مدارس و دانشگاه‌ها ارائه می‌شود باید ناظر بر آن نگاه توحیدی و الهی باشد. اگر نگاه توحیدی متعالی در علوم مد نظر گرفته شود نگاه‌ها متفاوت می‌شود و بر اساس آن نگاه احکام جدید به دست می‌آید.