کتاب رمان وآرمان(سیری درفراز و فرود رمان اجتماعی در ایران) توسط کانون اندیشه جوان منتشر شده و درنمایشگاه کتاب امسال حاضر است.در همین زمینه گفت و گوی کوتاهی با دکتر حمید عبداللهیان (نویسنده کتاب)انجام داده‌ایم که در ادامه مطلب،از منظرتان عبور خواهد کرد.
چرا به سراغ موضوع رمان اجتماعی درایران رفتید ؟ اهمیت این موضوع برای مخاطب جوان چیست؟
رمان اجتماعی در دنیا وقتی مطرح شد که مفهوم اجتماع و تعریف آن وارد زندگی شد و این امر در پی تحولی بود که در اندیشه و درک بشری پس از رنسانس اتفاق افتاد. رمان اجتماعی در نیمه دوم قرن نوزدهم به وجود آمد و شخصیت‌های آن بیش‌تر کارگران و کشاورزان یعنی قاعده هرم اجتماع را تشکیل می‌دادند. پیش از آن کارگران در داستان کوتاه و رمان‌ها هم‌چون دوزخیان یا گدایان ترحم انگیز تصویر می‌شدند. از نیمه دوم قرن نوزدهم به بعد پرولتاریا شخصیت واقعی خود را در رمان به نمایش گذاشت. به‌همین دلیل بود که به آن نام رمان پرولتاریایی نیز دادند. رمان اجتماعی قصد نشان دادن تغییر و تحول جامعه جدید را داشت. البته بودند کسانی که با نگارش در این زمینه سعی داشتند محیط اطراف خود را بهتر بشناسند و با نوشتن سعی می‌کردند رابطه‌ها و تغییر و تحول‌های جدید را درک کنند و می‌نوشتند تا مناسبات را بفهمند. بعضی پا از این فراتر نهاده رابطه رمان را با زندگی اجتماعی رابطه‌ای دیالکتیک (متقابل و موثر) می‌دانند. به گفته گلدمن نویسنده رمان می‌خواهد با رفتارش(نوشتن داستان) جهان پیرامون را چنان دگرگون کند که پاسخی معنادار برای مسئله خود بیابد. در بین قالب‌های ادبی رمان اجتماعی بیش‌تر از بقیه در این زمینه موفق بوده‌است. رمان‌های اجتماعی موفقی که جریانی در جامعه بوجود آورده‌اند، شاهد این مدعا هستند.
*سیر مطالب درکتاب شما چگونه است؟
در این تحقیق ابتدا قرار بود داستان‌ها تنها از دیدگاه ادبی و بدون توجه به مباحث جامعه‌شناختی بررسی شوند ولی جذابیت بحث جامعه شناسی و خلأهای موجود بحث‌ها را به وادی جامعه‌شناسی کشاند. سعی شد به اختصار ابتدا تعریفی از داستان اجتماعی ارائه شود. بعد تاریخچه آن در ادبیات دنیا و ادبیات ایران بررسی شد و در پی آن مهم‌ترین رمان‌های اجتماعی در ایران معرفی و تحلیل شدند. ملاک انتخاب داستان‌ها بر اساس پراکندگی زمانی در این ۹۰ سال و تنوع موضوعی و اجتماعی داستان بود. شاید بتوان گفت بیش‌ترین تعداد رمان و داستان‌کوتاه ایرانی، اجتماعی است. به جای این ده رمان می‌شد ۲۰، ۳۰ یا ۴۰ رمان دیگر انتخاب کرد که هر کدام از آن‌ها از یک نظر به اجتماع نگریسته‌اند. طبیعی است که بحث مفصل و گسترده درباره هر کدام از این رمان‌ها حجمی بیش‌تر از کتاب حاضر می‌طلبد. در این کتاب در نهایت ایجاز خطوط اصلی و مقدمات بحث ارائه شده تا الگویی برای دانش‌جویان باشد و سیری از فراز و فرود رمان اجتماعی به دست داده شود.
چرا رویکرد جریان شناسانه در این کتاب مورد استفاده قرار گرفته است؟
نگاهی به تاریخ رمان و بزرگان داستان نویسی نشان می‌دهد که موفق‌ترین و ماندگارترین داستان‌نویس‌ها کسانی بودند که نبض زمانه خودشان را تشخیص دادند و سیر حرکات و جریان‌های اجتماعی زمان خود را درک کردند. آثار این نویسنده‌ها هنوز هم پس از گذشت دو یا سه قرن خواندنی است و کارهای‌شان برای جامعه امروز هم نسخه‌ای شفابخش دارد. ادبیات اگر از ارتباط زیبایی شناختی خود فروکاسته شود و فقط ارتباطی ایدئولوژیکی برقرار سازد، می‌تواند به ایجاد چارچوبی سیاسی یا حقوقی یا هر شکل ایدئولوژیکی دیگری بگراید.
پیام اصلی این کتاب چیست؟
داستان به خواننده‌اش کمک میکند تا به کسب بصیرت مشخص‌تری از واقعیت دست یابد که از درک اشیاء بر اساس شعور متعارف فراتر است. از دقت در رمان‌های اجتماعی چه در غرب و چه در ایران می‌توان دید که اقتضای رمان است که نویسنده‌اش منتقد باشد؛ پیش از آن که مصیبتی فرا رسد، آن را ببیند و هشدار دهد، موضع‌گیری کند تا حقایق مغفول را بیان کند.
پاسخ