کتاب شرق و دیگریِ جدید در ادبیات و سینمای غرب»نوشته دكتر محمدمهدی وحیدی توسط کانون اندیشه جوان منتشر شده و درنمایشگاه کتاب امسال حاضر است.در همین زمینه گفت و گوی کوتاهی با نویسنده کتاب انجام داده‌ایم که در ادامه مطلب،از منظرتان عبور خواهد کرد.
در این کتاب به چه محورهایی پرداخته می شود؟
این کتاب شامل سه مقاله است که بنا به علاقه‌مندی هایم به حوزه مطالعات انتقادی رسانه‌ها و مخصوصاً مطالعات پسااستعماری، در دو سال اخیر، ترجمه شان کرده ام. هر یک از این مقاله‌ها، از منظری، به نقد و بررسی بازنماییِ شرق و شرقیان، در رسانه‌های مختلفِ امروزی می‌پردازند. فقدان نقد بازنمایی شرق در ادبیات و سینمای غرب به شدت احساس می شود. در مقالۀ نخست به بررسی آثار اورهان پاموک، نویسندۀ مشهور ترک، پرداخته و به طور خاص بر رمان مهمِ او «کتاب سیاه»، تمرکز کرده است. نویسندۀ این مقاله، ایان آلموند، پژوهشگر و نویسندۀ حوزۀ ادبیات است که در دانشگاه جورج تاون تدریس میکند. او متخصصِ نظریۀ پسااِستعماری، ادبیات جنوب آسیا، بازنمایی های اسلام و ادبیات جهان است. آلموند به ویژه برای تحقیقاتش در موردِ اسلام شهرت دارد. نویسنده به هیچ وجه در پی تبلیغ اسلام و زندگیِ شرقی و انتقاد از دیدگاه غرب‌گرای پاموک نیست امّا در خلال نقدِ خود جنبه هایی از دیدگاه پاموک را شرح می دهد که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به اقبال روزافزون جامعه ایرانی به آثار پاموک – مخصوصاً پس از آن‌که او برندۀ جایزۀ نوبل شد – مطالعه این مقاله می‌تواند در روشن ساختن مضامین خاص موجود در کارهای این نویسنده راه گشا باشد. مقالۀ دوم به تحلیلِ شیوه های مختلفِ ساخت و درکِ فضا، در بافتِ سیاستِ خاورمیانه، در فیلم های سینماییِ امریکایی و مصریِ معاصر می‌پردازد. مقالۀ سوم هم با تمرکز بر یک اپیزودِ خاص از مجموعة تلویزیونیِ «وست‌وینگ»، یعنی اپیزودِ «اسحاق و اسماعیل»که به فاصلة کمی پس از وقایعِ یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ در امریکا پخش شد، «جهانی‌محلّی‌سازی» را در این سریالِ پُرمخاطب بررسی میکند.
انگیزه شما ازنگارش این کتاب برای مخاطب جوان چه بود؟
در حوزه مطالعات انتقادی به طور عام و در مطالعات پسااستعماری به طور خاص، آثار مختلفی خلق شده است. بعضی از این آثار در مجلات تخصصی نشر پیدا کرده اند و بعضی هم به قالب کتاب درآمده اند. به نظرم مهم ترین تفاوت کتاب «شرق و دیگری جدید» این باشد که آثار بررسی شده در این کتاب، پیشتر در مقالات و کتاب های فارسی مورد توجه قرار نگرفته بودند. مثلاً تا به حال ندیده ام آثار اورهان پاموک، که در یکی دو سالِ اخیر اکثر کارهایش به فارسی برگردانده شد، از این منظر مورد توجه و بررسی قرار بگیرند. ویژگی دیگر این اثر آن است که نویسندگان هر سه مقاله از دانشگاهیان ساکن غرب و پرورش یافتگان مکاتب غربی هستند و همین موضوع است که این مقاله ها و دیدگاه ها را جذاب تر میکند چراکه اکثرِ نقدها و بررسی های موجود در کتاب، حاصلِ نگرش یک نویسندۀ شرقی یا شرق گرا نیستند.
چه خصوصیات ویژهای از کتاب را باید برای ارتقای فروش مورد تأکید قرار دهیم؟
اين خصوصيت که در اين کتاب نقد و بررسي انتقاديِ سه رسانة مهم (يعني ادبيات داستاني، سينما و تلويزيون) با نگاهي پسااستعماري از سوي خودِ غربيان انجام شده است. رويکرد رسانه‌هاي غربي نسبت به شرقِ معرفت‌شناختي به طور عام، و مسلمانان به طورِ خاص، و همچنين همراهيِ بعضي از روشن‌فکران شرقي با رويکرد هژمونيکِ رسانه‌هاي استعمارگر، مسئله‌اي است که در دورانِ کنوني بايد مورد توجه جدي و نقد دقيق قرار گيرد.
نکته ای اگر در پایان دارید، بفرمایید؟
نقدهای پسااستعماری در زمرة نقدهای فرهنگی و از نقدهای نسبتاً تازه قلمداد می‌گردند که امروزه در اغلب کشورها مورد استفاده قرار گرفته است و برخی به طورِ تخصّصی این رویکرد را برای مطالعة آثار ادبی، هنری و به طورِ کلّی فرهنگی برگزیده‌اند. نظریه‌پردازان برجسته‌ای در کشورهای گوناگون به گسترش این نقدها می‌پردازند.
پاسخ