هفتمین جلسه حلقه گفتگو گام دوم انقلاب اسلامی با محوریت بیانیه گام دوم در کانون اندیشه جوان برگزار گردید. در این جلسه دکتر سجاد صفار هرندی، مدیر گروه مطالعات اجتماعی پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی با تحلیل و بررسی شرایط تاریخی و وضعیت کنونی جمهوری اسلامی، به ارائه تحلیلی دقیق و همه جانبه از موضوع عدالت وتوسعه پرداخت.
وی در ابتدا به اهمیت موضوع عدالت وتوسعه را در متن بیانیه ی گام دوم انقلاب اشاره نمود و افزود: بیانیه گام دوم هم مسأله پیشرفت و توسعه و هم مسأله عدالت را بسترهایی معرفی میکند که دستاوردهای نظام اسلامی را میتوان در آنها جستجو کرد. در اندیشۀ ایشان این دو مفهوم دارای پیوستگی و همبستگی معناداری هستند.
دکتر صفار هرندی با اشاره به تاریخ معاصر ایران گفت: مسئله توسعه در تاریخ معاصر ما، از نظر عده ای اساسی ترین مسئله تلقی می گردد. به یک معنا از اوایل دوران قاجاریه و جنگ های ایران و روس، دغدغۀ توسعه و پیشرفت آغاز شده و در ادوار گوناگون تلاش های مهمی ذیل این عنوان برای جبران عقب ماندگی کشور صورت میگیرد.
وی در ادامه با اشاره به تحولات عصر پهلوی اول و دوم گفت: بعد از کودتای ۲۸ مرداد نهاد جدیدی به نام سازمان برنامه با هدایت و نقش افرینی مستقیم مستشاران آمریکایی تشکیل می گردد. این نهاد عملاً توسط کارشناسان آمریکایی مدیریت می شد و موظف بود برنامه های توسعه ایران را تدوین و فرماندهی کند. بدین ترتیب برنامۀ توسعه از آغاز با مسألۀ وابستگی گره می خورد.
سجاد صفار هرندی ایراد اصلی این مدل توسعه در دوران پهلوی را غیر بومی بودن این فرایند دانست. وی عدم توجه به ویژگی های تاریخی و نهادها و دانش بومی مردم ایران را علت ناموفقیت برنامه های توسعه قلمداد کرد. صفار هرندی در ادامه به ناعادلانه بودن توسعه در رژیم پهلوی پرداخت و افزود: شیوه توزیع منافع و منابع حاصل از توسعه، به شدت غیر عادلانه بود و اصلا در این مدل از توسعه، مسئله ای به نام عدالت مطرح نبود. دانشمندان اقتصادی معتقد بودند که با افزایش درآمد ثروتمندان، درآمد طبقه پایین جامعه هم زیاد خواهد شد. به عبارتی دیگر، در جامعه ی ایران که نظام صنعتی باعث افزایش دارایی ثروتمندان و سرمایه داران شده بود؛ ما نباید به فکر توزیع منابع و عدالت باشیم. زیرا عدالت به صورت خودکار انجام خواهد شد. این نوع توسعه کاملا تمرکز گرا بود و عمدتاً در مرکز کشور و یا حداکثر چند شهر بزرگ صورت می گرفت.
مدیر گروه مطالعات اجتماعی پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی در ادامه به فساد به عنوان ویژگی دیگر از پروژههای توسعۀ پهلوی پرداخت و گفت: فو کو می گوید در زمان انقلاب یک جمله ی بسیار مهمی از یک اقتصاددان شنیدم. آن اقتصاد دان معتقد بود فساد در رژیم پهلوی عارضه سیستم نیست؛ بلکه ملات سیستم است. یعنی فساد، بنای اقتصادی و اداری رژیم پهلوی را به هم پیوند داده بود.
دکتر صفار هرندی با اشاره به درآمد های کلان پهلوی در دهه ۵۰ افزود:در زمان جنگ اسرائیل و اعراب، قیمت نفت تقریبا ۵ برابر شده و درآمد نفتی کشور با رشد بسیار چشم گیری رو به رومی شود.عده ای این را باعث توسعه ایران می دانستند و معتقد بودند مردم ایران در اوج دیوانگی بر علیه رژیم پهلوی انقلاب کرده اند. در حالی که این افزایش درآمد باعث توسعه نمی گردد. مثل اینکه بگوییم کشور کویت و قطر الان جزو کشور های توسعه یافته می باشند. در حالی که چنین نیست و توسعه یک فرایندی است که کشور را در یک ثبات نسبی رو به جلو ببرد. موید این حرف فقدان زیرساختهای حیاتی و اساسی در بسیاری از نقاط کشور بود.
سجاد صفار هرندی بعد از تحلیل وضعیت توسعه در رژیم پهلوی، فرآیند توسعه و توزیع آن را در نظام جمهوری اسلامی تشریح نمود و گفت: انقلاب اسلامی از همان ابتدا سنگ بنای نوع دیگری از توسعه را می گذارد و با استقلال کشور یعنی خروج نیروهای غربی و آمریکایی، کارها به دست نیروهای داخلی می افتد. محرومیت زدایی، مسئله دیگری است که ایده مرکزی توسعه درسال های اولیه انقلاب بوده است. محور فعالیت این حوزه جهاد سازندگی است و سعی دارد انرژی و قدرت خود را در مناطق و نقاطی خرج کند که در مدل توسعه رژیم پهلوی کاملا فراموش شده بودند.
دکتر سجاد صفار هرندی در انتها به نقش و جایگاه دغدغه عدالت در جمهوری اسلامی اشاره کرد و افزود: در جمهوری اسلامی، به مسئله عدالت به عنوان مسئله اصلی توجه می شود و در کنار این امر سعی می گردد نهاد هایی در جهت افزایش سطح عدالت در کشور ایجاد شود. در واقع، عدالت تبدیل به نوعی گفتمان و دغدغۀ عمومی در سیاست و سیاستگذاریها میشود. سهمیه بندی منطقهای درکنکور دانشگاه های سراسری مثالی از این گونه سیاستهای عدالتگرایانه است.
صفارهرندی از شاخص توسعه انسانی به عنوان معیاری روشن از دستاوردهای انقلاب در پیشرفت و عدالت قلمداد کرد: ایران در عصر جمهوری اسلامی از رتبه ۱۱۲ توسعه انسانی در دنیا به ۷۶ رسیده و رتبه اول را در رشد توسعه انسانی در کل جهان داشته است. این رشد با وجود ۴۰ سال تحریم و ۸ سال جنگ تحمیلی صورت گرفته است.
مدیر گروه مطالعات اجتماعی پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی در پایان با اشاره بازگشت ایدۀ توسعه دوران پهلوی در دهۀ دوم انقلاب و مواجهه آن با آرمانهای انقلاب، تلاش برای دستیابی به الگویی عملی و متوازن که در آن میان استقلال، عدالت و پیشرفت جمع صورت گیرد را پروژۀ اساسی انقلاب اسلامی در گام دوم دانست.
لازم به ذکر است حلقه گفتگو پیرامون بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی در ۶ نشست دیگر برگزار خواهد شد. این دوره آموزشی در روزهای یکشنبه و سه شنبه هر هفته از ساعت ۱۶ الی ۱۸ در کانون اندیشه جوان برگزار می گردد.
گزارش جلسه ششم دوره گام دوم انقلاب اسلامی را اینجا بخوانید.
پاسخ