حجت الاسلام و المسلمین رهدار:
امام موسی صدر تجلی عینی اندیشیه انقلابی حضرت امام(ره) در عصر حاضر بود
امام صدر فقیهی خلاق و نوآور و زعیمی با درایت بود، اما در عین حال ابعاد فقه اجتماعی و مدارات الهیاتی امام بر دیگر آراء و ابعاد ایشان غلبه دارد، تقلیل دادن ایده‌ها و کنشهای امام موسی صدر به یک بعد جفا در حق ایشان است.
نشست «نقد تفسیر لیبرالی از اندیشه‌های امام موسی صدر» با حضور حجت الاسلام و المسلمین دکتر احمد رهدار موسس و رئیس موسسه مطالعات و تحقیقات اسلامی فتوح اندیشه، به همت کانون اندیشه جوان در صفحه اینستاگرام کانون برگزار شد.
وی در ابتدا، با اشاره به ارتباط میان مبانی اعتقادی و نظری امام موسی صدر با کنشهای سیاسی و اجتماعی ایشان، اظهار داشت: امام موسی صدر یک فقیه و عالم دینی است و از آنجایی دین منبع معرفتی ایشان بوده، درباره ایشان با قطعیت بیشتری می‌توان گفت هر کنشی که داشتند و هر حرفی که زدند مستقیما از مبانی دینی این بزرگوار نشات گرفته است. زحمتی که آقای سید صدرالدین صدر فرزند ایشان کشیدند و هر ساله با برگزار کردن همایش و دعوت از اندیشمندان جهان اسلام درباره اندیشه‌های امام موسی صدر به بحث می‌نشینند، فرصت کافی جهت آشنایی با شخصیت برگزیده ایشان فراهم کرده است.
رهدار افزود: بنده با مطالعه آثار امام صدر، تحقیق و پژوهش در اندیشه‌های ایشان و آنچه که دیگران از امام تورخ کردند به منبعی نرسیدم که هارمونی اندیشه‌ای ایشان را بر هم بزند، به معنای دیگر ایشان را خارج از مبنایش ندیدم. ممکن است مبنای ایشان در مقایسه با مبانی فقیه و مجتهد دیگری تفاوت‌هایی داشته باشد و آن هم امری طبیعی است اما آنچه که مسجل است این است که امام موسی صدر کاملا در دایره مبانی خود سخن گفته و عمل می‌کرد. به اعتقاد بنده قرائت‌هایی که درباره ایشان می‌گویند امام در لبنان به اقتضای شرایط مکانی و زمانی از مبانی خود دست کشیده و به مبانی روشنفکری نزدیک شده، جفای به امام است.
رئیس موسسه مطالعات و تحقیقات اسلامی فتوح اندیشه گفت: امام موسی صدر هم مباحثه‌ای سه مرجع تقلید وقت ما آیت الله شبیری زنجانی، آیت الله مکارم شیرازی و آیت الله سبحانی بودند، هر سه این بزرگواران از امام صدر به بزرگی یاد می‌کنند و ایشان را به لحاظ صافی ذهن و مبانی ستودند. امام صدر عالمی انقلابی و یکی از مصادیق تجلی عینی اندیشیه انقلابی حضرت امام(ره) در عصر حاضر بود، اما علی رغم همه این ویژگی‌ها متاسفانه غیر از نشستی که یک نهاد روشنفکری حوزوی برگزار کرده هیچ نشست و کنگره‌ای برای امام موسی صدر در حوزه علمیه برگزار نشده است.
این استاد دانشگاه بیان کرد: سالها قبل با آقای سید صدرالدین در بیروت راجع به اینکه چرا تا کنون در محیط‌های حوزوی همایشی در معرفی امام صدر صورت نگرفته گفتگو کردم، ایشان نیز سوال من را به خودم برگرداندند و گفتند این سوال ما از شما است اگر شما هم معتقد هستید امام موسی صدر یکی از جلوه‌های عینی انقلاب اسلامی بوده چرا تا این اندازه نسبت به ایشان با بی مهری برخورد کردید. آنچه که من در پاسخ به این ایشان مطرح کردم این بود؛ هر زمان نشستی درباره امام موسی صدر برگزار و از ایشان سخن گفته شد، پیش مقدمه آن نشست تفسیرها و سخنان مرحوم دکتر سید صادق طباطبایی خواهرزاده ایشان بود، مرحوم طباطبایی روشنفکری منصف و معتدل بود، در این خصوص ناخواسته جفایی بر امام صدر رفت و آن این بود که امام موسی صدر همواره از عینک جریان روشنفکری با قرائت مرحوم طباطبایی به جامعه خودش معرفی شد. حوزه دردمندانه به این صحنه می‌نگریست و احساس می‌کرد امام صدر توسط جریان روشنفکری مصادره شده است، شاید این امر سبب بی توجهی حوزه به این عالم برجسته شده اما این مسئله کوتاهی حوزه را توجیه نمی‌کند.
ایشان یادآور شد: به نظر می‌رسد پروژه فکری و سیاسی برخی افراد این است که شخصیت‌های سنگین حوزوی را با قرائت روشنفکرانه به جامعه معرفی کرده و به نفع جریان روشنفکری مصادره کنند، در مواردی هم موفق شدند. به اعتقاد بنده سید جمال الدین اسدآبادی یکی از این عالمان است و امروز بیش از آنکه او را یک عالم دینی تلقی کنند به عنوان یک روشنفکر می‌شناسند. از دیگر کسانی که با انگیزه بالا و آگاهانه مورد مصادره قرار گرفت مرحوم آیت الله نائینی است. شهرت ایشان در ساحت اندیشه سیاسی به کتاب «تنبیه الامه و تنزیه المله» ایشان برمی‌گردد، این کتاب بعدها توسط مرحوم نائینی به دلیل حواشی که برای آن ایجاد شد، از سطح جامعه جمع آوی شد. سالها بعد آقای خاتمی ادعا کرد من تز جامعه مدنی خود را از کتاب تنبیه الامه نائینی گرفتم.
این محقق و پژوهشگر اضافه کرد: وجود چنین برداشت‌ها و استفاده‌هایی از علما نشان می‌دهد پروژه مصادره علمای دینی توسط جریان روشنفکری امری است که بارها اتفاق افتاده. اما سوال جدی که در این خصوص مطرح میشود این است در حالی که کتاب تنبیه الامه یکی از سنگین‌ترین و دقیق‌ترین کتابهای اندیشه سیاسی صده اخیر محسوب میشود چرا حوزه اصیل و سنتی ما آگاهانه به سراغ این کتاب و به تبع آن به سراغ مرحوم نائینی نرفته است. مثال دیگر در این موضوع جریانی است که به دنبال مصادره امام خمینی(ره) است، جریانی که چندان پوشیده و پنهان هم عمل نمی‌کند و حتی در موسسه حفظ آثار حضرت امام(ره) و پژوهشگاه امام خمینی(ره) نیز حضور موثر دارد و در واقع امام را تفسیر لیبرالی و روشنفکری می‌کنند.
حجت الاسلام و المسلمین رهدار بیان داشت: از این رو طبیعی است که نسبت به مصادره شدن امام موسی صدر باید حساسیت بیشتری نشان داد، در هر حال در این چند ساله پروژه اصلی فکری امام موسی صدر بعد از ربوده شدن، توسط خانواده ایشان به لحاظ علمی هدایت شده و امتداد یافته است و خانواده ایشان نیز دچار اشتباهی راهبردی در این امر شدند و آن این است که ناخواسته اجازه دادند ساحت فقاهتی و حوزوی امام صدر به وسیله ساحت تنگ روشنفکری مصادره شود. سخن بنده به این معنا نیست که جنبه‌های مثبت اندیشه نوی امام موسی صدر مورد توجه قرار نگیرد، امام صدر فقیهی خلاق و نوآور و زعیمی با درایت بود و توانست اندیشه‌های خلاق و نوآورانه خود را در لبنان تطبیق داده و عملی کند.
او ادامه داد: بنابراین در معرفی امام موسی صدر باید تمام جنبه‌های شخصیتی ایشان در نظر گرفته شود. سخن بنده این است که ضمن دیدن آن جنبه‌ها نباید از جنبه اصلی امام صدر که جنبه فقاهتی ایشان است غافل شد. تقلیل دادن ایده‌ها و کنشهای امام موسی صدر به یک بعد جفا در حق ایشان است، عنوانی که می‌توان برای اندیشه‌های ایشان برگزید عنوان فقه اجتماعی است و در بعد الهیات می‌توان گفت رویکرد ایشان رویکردی متساهلانه به دین و نوعی مدارای دینی بود. منظور از تساهل در دین معنای ایرانی آن نیست بلکه این مسئله را باید در نسبت با جامعه لبنانی فهم کرد، در ایران تساهل در دین منفی تلقی میشود در حالی که ساحت امام موسی صدر از اینگونه روشنفکری مبری است. امام فقیهی است که در زمان و مکان خاصی زعامت جامعه خود را در دست گرفته، زعامتی که با توجه به شرایط مقتضی اتخاذ رویکردهای مداراتی بوده است.
استاد دانشگاه ابراز داشت: تجربه تاریخ نشان داد امام موسی صدر به دلیل انتخاب درستی که داشت توانست صحنه را مدیریت کرده و بین مسیحیان، اهل سنت و شیعیان لبنان نوعی وفاق و اتحاد برقرار کند، دلیل اینکه امروز مسیحیان لبنان ایشان را می‌پرستند، اهل سنت برای ایشان احترام فوق العاده‌ای قائل هستند و شیعیان خود را پیرو ایشان می‌دانند، همین است. همه لبنانی‌ها امام موسی صدر را دوست دارند و بر مکتب اندیشه و عمل ایشان سر تعظیم فرو می‌آورند. این نشان می‌دهد که پروژه امام صدر در لبنان کارآمد و موفق بوده است. درست است که دشمنان اجازه ندادند این پروژه تداوم یابد و ایشان را ربودند و شواهدی وجود دارد که ایشان را شهید کردند، اما در عین حال جنبه‌های اجتماعی و مدارات الهیاتی امام بر دیگر آراء و جنبه‌های ایشان غلبه دارد. تحقیقات بنده از آثار امام موسی صدر و گفتگوهای که با لبنانی‌ها داشتم نیز بیانگر این موضوع است که در جامعه لبنان نیز ایشان را فقیهی برجسته با رویکرد فقه اجتماعی می‌شناسند و از این جهت امام صدر را بیش از پیش مورد تکریم و احترام قرار می‌دهند.
وی با بیان اینکه اندیشه محوری امام صدر مبتنی بر فقه اجتماعی است، بیان کرد: از آنجایی که اندیشه امام را خانواده ایشان معرفی کرده و بسط می‌دهد و در خانواده ایشان نیز طلبه فاضل و آشنا با علوم حوزوی و فقه اجتماعی وجود ندارد تا بحثهای تخصصی فقهی را در اندیشه امام بیان کند و بسط دهد، این بخش از اندیشه امام موسی صدر چندان رواج پیدا نکرده است. در بخشهای الهیات مداراتی اندیشه امام صدر، آقایانی حتی از جنس غیرحوزوی و با تخصص دانشگاهی آمدند و بر پایه تخصصشان میراث امام را بسط دادند و تکرار کردند. اما بحثهای فقه اجتماعی تخصصی است و افراد فاضلی را می‌طلبد. به اعتقاد بنده اگر حوزه بخواهد دین خود را نسبت به امام موسی صدر ادا کند و این عالم حوزوی را حرمت بدارد باید پژوهشهایی را به موضوع فقه اجتماعی امام صدر اختصاص دهد.
حجت الاسلام و المسلمین رهدار در پایان خاطر نشان کرد: توصیه بنده به جوانان دارای نشاط انقلابی، استعداد و فضل دانشی، این است که مستقیما و با قطع نظر از تفاسیر و گزارشهای روشنفکرانه در مورد امام موسی صدر به سخنرانیها، قلمها و ایده‌های ایشان مراجعه کنند و سفارش میکنم امام موسی صدر را از عینک امام خمینی(ره) بنگرید. در مطالعه حقیر و در گشت و گزاری که در لبنان داشتم و از کسانی که با امام صدر مرتبط بودند شنیدم امام صدر امتداد امام خمینی(ره) است و شناخت دقیق از امام صدر تنها از طریق مبانی اندیشه‌ای امام(ره) ممکن است.
پاسخ