نشست «الگوی سوم زنان در انقلاب اسلامی» با حضور ابوالفضل اقبالی پژوهشگر مطالعات جنسیت و خانواده، به همت کانون اندیشه جوان در صفحه اینستاگرام کانون برگزار شد.
وی در ابتدا، با بیان اینکه برای تبیین الگوی سوم زن باید تعریف درستی از زن غربی و زن شرقی داشت، اظهار داشت: در تعریف زن غربی در نسبت با زن شرقی و بیان وجه تمایز این دو می‌توان گفت زن غربی به دلایل مختلفی تصمیم گرفته است از خانواده و نقش‌های سنتی خود در چارچوب خانه و خانواده عبور کند و دغدغه‌ها، ماموریت‌ها و نقش‌های اجتماعی خود را پیگیری کند. زن غربی کسی است که از خانواده عبور میکند و خانواده را در حاشیه انتخاب‌های خود قرار می‌دهد. این وجه تمایز و تصویر غرب از زن است. در مقابل زن شرقی زنی است که منحصر در خانه است و صرفا به نقش‌های خانگی می‌پردازد.
اقبالی دستاورد انقلاب اسلامی را هویت بخشیدن به الگوی سوم زن دانست و گفت: در حقیقت تحقق الگوی سوم زن دستاورد انقلاب اسلامی نیست، الگوی سوم زن چیزی است که در سنت فرهنگی دینی جامعه ایرانی وجود داشته است و انقلاب اسلامی به آن هویت و عینیت بخشید و آن را صورت بندی کرد. به عبارت دیگر، انقلاب اسلامی الگوی سوم زن را به عرصه ظهور آورد و وجه تمایز آن را با الگوی سنتی و مدرن تبیین کرد. پیش از انقلاب در سنت جامعه ایران هم زن شرقی به معنای زن منحصر به خانه وجود داشت و هم زن غربی به معنای زن وابسته به بیرون. الگوی سوم نیز در سنت جامعه ایرانی پیش از انقلاب وجود داشته است. الگوی سوم به معنای زنی که رسالت‌های اجتماعی دارد اما رسالت‌های اجتماعی خود را با محوریت خانه و خانوده تنظیم میکند. انقلاب اسلامی آمد و الگوی سوم را انتخاب و ترجیح خود معرفی کرد. آن را از مصادیق تاریخی بیرون کشید و صورت بندی مفهومی کرد.
پژوهشگر مطالعات جنسیت و خانواده با اشاره به اختلاف نظرات در خصوص الگوی سوم زن، ابراز داشت: هنوز هم اختلاف نظرات درباره الگوی سوم زن بسیار زیاد است. می‌توان از دو خوانش جدی در فضای نظری این حوزه در جامعه ایرانی نام برد که به نظر می‌رسد کاملا متناقض و متضاد هم هستند. تلقی اول از الگوی سوم زن این است که زن نه شرقی نه غربی؛ زن هم شرقی هم غربی است. به تعبیر این زن یک ابرزن است که هم جایگاهی که زن شرقی در اختیار داشت را به تمامه دارد و هم آن چیزی که دغدغه زن غربی است را پیگیری میکند. در این تلقی زن هم خانه و خانواده برایش اهمیت دارد و هم رسالت‌ها و فعالیت‌های اجتماعی و دغدغه‌های ناظر به جامعه دارد. این همان تعبیر ابرزن است که گفتمان رایجی است. آن چیزی که امروز وجود دارد و مفروض سیاست گذاری‌های ما است این تصویر از زن است.
ایشان با اشاره به تلقی دوم از الگوی سوم زن، ادامه داد: تصویر دیگری که از الگوی سوم وجود دارد زن نه شرقی نه غربی است، زنی که یک نقطه ماموریت محوری، اثرگذارتر و مرجح به نام خانواده دارد، که اگر در این نقطه بایستد تاثیرگذاری و ضریب نفوذ بیشتری در اجتماع و فضای تمدنی دارد. این زن منحصر در چارچوب‌های خانه نیست و کسی است که در اجتماع حضور دارد و مناسبات اجتماعی را رقم می‌زند، اما این حضور به معنای ظهور اجتماعی نیست.
وی افزود: ظهور اجتماعی زن در این تلقی از الگوی سوم کاملا گزینشی و انتخاب شده و بر اساس ضرورت‌ها است، ضرورت‌هایی که بر اساس قاعده و منطق خاصی تشخیص داده میشود. الگوی سوم در این تلقی کسی است که انتخاب اصلی او خانواده است. برخی از این معنا به جهاد یا عبادت تعبیر می‌کنند. تحقق این جهاد در درون خانواده است. بر این اساس رسالت‌های اصلی این زن تربیت فرزند، فرزندآوری و نقش‌های خانوادگی است در عین حال که نسبت به سیاست، علم، هنر، رسانه، آموزش و عرصه‌های مختلف جامعه نیز نه تنها موضع دارد بلکه اعمال موضع هم میکند و اثرگذار است. متاسفانه این تلقی خیلی در سیاست گذاری‌ها حضور ندارد و در فضای امروز کشور تعیین کننده نیست اما به عنوان یک گفتمان در حوزه نظری حضور دارد.
این محقق در خصوص نحوه تبیین الگوی سوم زن برای نسل جوان، عنوان کرد: باید به نسل جوان راست گفت. تنها انتظار نسل جوان از ما شنیدن سخن راست است. اسلام نیازی به بزک کردن ندارد. اگر ما بخواهیم اسلام را بزک کنیم و از خودمان چیزهایی به آن اضافه کنیم تا جوانان بپسندند نتیجه عکس می‌دهد. همانطور که تجربه چهل ساله ما نشانه داده است که این ایده شکست می‌خورد. نگاه اسلام به مسائل مختلف را باید بدون سانسور و اضافه کردن چیزهایی به آن به گوش نسل جوان رساند. اسلام نیازی به تزیین ندارد به این دلیل که منطبق با فطرت انسان است. انطباق اسلام با فطرت انسانی باعث گرایش انسان‌ها به خصوص نسل جوان به آن میشود.
ایشان افزود: در طرف مقابل هم همین مسئله صدق میکند. آنهایی که با اسلام دشمنی دارند اگر به دروغ اسلام را دینی مردانه و ضد زن معرفی کنند در بلند مدت توفیق چندانی کسب نخواهند کرد. چرا که اگر کسی بخواهد این دغدغه را پیگیری و درباره آن مطالعه کند اسلام حقیقی را خواهد شناخت و می‌فهمد که این حرف‌ها توخالی است. تنها رسالت ما در مواجهه با نسل جوان این است که راست و حقیقت اسلام را صادقانه برای نسل جوان بیان کنیم. اسلام قابلیت‌هایی دارد که می‌تواند نسل جوان با روحیات انتقادی، به روز و چالشی را در مقام پذیرش قرار دهد.
اقبالی با اشاره به الگویی از زن که در کشور دنبال میشود، اظهار داشت: آن چیزی که ما در کشور در مقام الگوی سوم تا به امروز پیگیری کردیم در عمل الگوی سوم نیست و حتی انطباقی با فرهنگ و سنت فرهنگی ما ندارد. در حقیقت ما الگوی زن غربی را در کشور دنبال و به عنوان الگوی سوم زن فاکتور کردیم. ما در عمل الگوی زنی را دنبال کردیم که اتفاقا از خانه و خانواده عبور میکند حتی این الگو در طیف مذهبی وابسته به انقلاب و آرمان‌های انقلاب هم به همین صورت بوده است. دستاورد ما در این چند دهه اخیر چیزی غیر از الگوی سوم بود. الگوی سوم آن چیزی بود که ما داشتیم و بر اساس آن انقلاب کردیم، دفاع مقدس و عرصه‌های مختلف را رقم زدیم و پیش بردیم. اما آن چیزی که ما خود خواستیم به حق برسانیم الگوی سوم نبود بلکه کاملا الگوی زن غربی بود.
پژوهشگر مطالعات جنسیت و خانواده در پاسخ به اینکه کنش‌گری قبل از انقلاب برای زن مهیا نبود، ابراز داشت: تلقی رایج از کنش‌گری یک ذهنیت مدرن است. کنش‌گری برای زن غربی فعالیت‌ها و اقدامات در عرصه‌های مختلف اجتماعی است که بیرون از خانه اتفاق می‌افتد. این تلقی، تلقی درستی نیست. زنی که در چارچوب خانه فرزندانی تاریخ‌ساز و جریان‌ساز تربیت میکند و منشا تحول عظیمی در جهان یا جامعه خود میشود در حقیقت یک کنش‌گر تمدنی است. مثال دیگر زنی است که در خانه فعالیت مجازی دارد و در عرصه‌های مختلف مانند فرهنگ یا سیاست جریان‌سازی میکند نیز به نوعی کنش‌گر است. همه اینها مصادیق کنش‌گری هستند. کنش‌گری لزوما در چارچوب حضور زن در یک قرارگاه، ستاد، اداره، بازار و یا فضاهای اجتماعی دیگر تعریف نمی‌شود. زمینه کنش‌گری در سنت جامعه ایرانی وجود دارد و چه بسیار زنانی بودند که کنش‌گری فعال تمدنی داشتند و تاریخ‌ساز شدند.
این نویسنده در پایان با اشاره به دیدگاه حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری در خصوص الگوی سوم، بیان داشت: به نظر می‌رسد تلقی امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری از الگوی سوم به هیچ وجه آن چیزی نیست که در این چهل سال رقم خورده است. به این معنا که خروجی و دستاورد مدیریت و حکمرانی در ایران در این چهل سال در عرصه زنان کاملا زن غربی بوده نه الگوی سوم زن. امروز زنانی داریم که به زور ازدواج می‌کنند، اگر ازدواج کنند یک بچه می‌آورند و همان یک بچه را هم به مهد می‌سپارند. متاسفانه خانواده تنها روی زبان‌ها است. اینکه رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند خانواده اصل است و اصالت دارد یک شوخی نیست، خانواده باید محور قرار بگیرد.
پاسخ