نقی زاده:

اگر دانشگاه متناسب با تغییرات روز دنیا، خود را ارتقاء ندهد بی تردید جایگاهش را در جامعه از دست خواهد داد.

نشست مجازی ما و دانشگاه با موضوع «نسبت دانشگاه و حکمرانی در جمهوری اسلامی» با حضور رضا نقی زاده، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، به همت کانون اندیشه جوان در صفحه اینستاگرام کانون برگزار شد.

وی در ابتدا، با بیان اینکه رویکرد دانشگاه، یک رویکرد صفر و یکی نیست، اظهار داشت: نمی‌توان صرفا یک دلیل مانند کادرسازی، تقاضای علمی و یا تقاضای سیاسی را عامل شکل گیری دانشگاه دانست. اما به طور قطع یکی از دلایل تشکیل دانشگاه در ایران به تقاضای کادرسازی در دوره پهلوی اول برمی‌گردد. پهلوی اول که نمی‌توانست با جامعه ارتباط برقرار کند به دنبال ایجاد یک طبقه اجتماعی بود که از سیاست‌های جدید حکومت برای ورود به دنیای مدرن حمایت کند. دلایل دیگری مانند دلیل علمی نیز در تشکیل نهاد دانشگاه موثر بودند. رویکرد کادرسازی در ایران ادامه پیدا کرد و دلیل آن هم کارکرد دانشگاه به عنوان یک شبکه اجتماعی بود. به همین خاطر تا پایان دهه نود بافتار دانشگاه ترکیبی از تضارب آراء، افراد سیاسی، افراد علمی، احزاب و غیره است.

 نقی زاده با اشاره به علل تغییر دانشگاه نسبت به دو دهه قبل، ابراز کرد: یکی از علل تغییر دانشگاه تغییر کارکرد آن است. دانشگاه در دهه‌های پیشین کارکرد شبکه اجتماعی را داشت و امروز به دلیل اینکه این کارکرد در عرصه‌های دیگر پررنگ شده، دانشگاه دچار تغییراتی شده و برای مثال مسئله کارآفرینی در دانشگاه اهمیت بیشتری پیدا کرده است. از این جهت به نظر می‌رسد جایگاه دانشگاه نه تنها در ایران بلکه در دنیا تغییر خواهد کرد. دانشگاه نهادی بود که در آن تضارب آراء اتفاق می‌افتاد و امروز این مسائل به جایگاه‌های دیگر مانند شبکه‌های اجتماعی منتقل شده است، بنابراین اگر دانشگاه متناسب با تغییرات در عرصه‌های دیگر مانند فضای دیجیتال، خود را ارتقاء ندهد بی تردید جایگاهش را در جامعه از دست خواهد داد.

استاد دانشگاه با اشاره به بعد آرمانی نسبت دانشگاه با حاکمیت جمهوری اسلامی، مطرح کرد: حضرت امام(ره) فرمودند: دانشگاه مهد تحولات است. امام خمینی(ره) به خوبی نقطه مطلوب دانشگاه را در این جمله ترسیم فرمودند بر این اساس دانشگاه باید مبدا تحولات جامعه باشد. دانشگاه باید مرکز علم، پژوهش، کارآفرینی و جامعه محوری آن هم به صورت همگرا و هم افزا باشد و باید بتواند نقش همه جانبه و موثری از خود در جامعه ایفا کند. حضرت امام(ره) نقشی فراتر از یک نهاد صرفا علمی برای دانشگاه قائل بودند و اشاره داشتند اگر دانشگاه در مسیر درست باشد جامعه نیز در مسیر درست قرار می‌گیرد. امروز دانشگاه در بهترین حالتش هنوز فاصله زیادی با جامعه محوری دارد. دو دلیل را می‌توان برای این فاصله نام برد؛ دلیل اول اینکه مدل سازی درستی از دانشگاه در کشور صورت نگرفته و دلیل دوم این است که منابعی ه به دانشگاه تخصیص داده می‌شود با انتظاراتی که از آن وجود دارد، همخوانی ندارد.

این محقق، با اشاره به نقش دانشگاه در تمدن سازی و تشکیل دولت اسلامی، بیان کرد: هیچ تمدنی در دنیا خالی از مبانی علمی، فناوری و تکنولوژیک نیست. بحث تمدن سازی در انقلاب اسلامی نیز بحث بر سر بازگشت به فرآیند اصلی علمی است و دانشگاه در این عرصه نقش محوری ایفا می‌کند. همانطور که امام راحل فرمودند دانشگاه مبدا تحولات است، در این عرصه نیز دانشگاه است که می‌توانددر حوزه تکنولوژی‌های جدید نسل نو را حمایت و هدایت کند. امروز تکنولوژی‌های جدید تمام شئونات زندگی انسان را تحت تاثیر قرار داده است، اگر دانشگاه در برابر این اتفاقات نظر و ایده خود را ارائه ندهد نهاد دیگری نمی‌تواند این نقش را ایفا کند و این بیانگر اهمیت نقش و جایگاه دانشگاه در جامعه است.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور ادامه داد: دانشگاه فعلی در ایران هنوز فاصله زیادی با نقش آفرینی در این عرصه دارد، دلیل آن هم سازوکار دانشگاه در ایران است. جداسازی بخش‌های آموزشی، پژوهشی، فرهنگی و جامعه محوری و اتمیزه کردن کارکردهای دانشگاه که در دانشگاه‌های ایران سنت سنت غالب است، اثرگذاری دانشگاه در جامعه را کاهش می‌دهد. همین رویکرد سبب شد تا حوزه و دانشگاه که بنا بود در هم ذوب شوند، امروز هر کدام مسیر خود را می‌رود و همکاری و هماهنگی بین آنها وجود ندارد. اشکالی که وجود دارد این است که در دانشگاه کشور با دانشجو به مانند یک دانش آموز رفتار می‌شود، تعدادی واحد درسی به ارائه شده و بعد پایان نامه و در نهایت بدون اینکه اتصال دانشجو با جامعه برقرار شود، کارش در دانشگاه تمام می‌شود.

وی افزود: دانشگاه برای اینکه بتواند نقش تمدن سازی ایفا کند باید با جامعه ارتباط بگیرد، جامعه‌ای که سیستم پیچیده‌ای دارد و در آن فرهنگ، نرم‌های رفتاری و علم وجود دارد. بنابراین دانشگاه برای مواجهه با جامعه نیاز به ابزارهای متنوعی از جمله علم، پژوهش، فرهنگ و کارآفرینی آن هم به صورت هم زمان و هم افزا با هم  دارد. به بیان دیگر دانشگاه برای اینکه بتواند تمدن سازی کند باید زیست بومی از رفتار تمدن سازی در خود بروز دهد. این کار نیز باید به سرعت پیگری شود چرا که دنیا به سرعت در حال پیشرفت و تغییر و تحول است و دانشگاه نباید از این تغییرات عقب بماند.

نقی زاده با اشاره به مسئله کرونا و تغییر کارکرد دانشگاه، اظهار داشت: اپیدمی کرونا تغییر نهاد دانشگاه را بسیار تسریع کرد. اتفاقات تکنولوژی و فناوری که در امروز در دنیا رخ می‌دهد بسیاری از شئون دانشگاه را تحت تاثیر خود قرار داده و می‌دهد. یکی از این شئون کارکرد اجتماعی و یا کارکرد فراعلمی دانشگاه است که امروز تقریبا این کارکرد را از دست داده است. نکته دیگر این است که دانشگاه باید نسبت خود با مهارت‌های جدید را پیدا کند. برای مثال در آینده‌ای بسیار نزدیک اگر کسی زبان بداند می‌تواند با استفاده از تکنولوژی روز به راحتی در کلاس‌های مجازی کشورهای دیگر شرکت کرده و مدرک بگیرد. این مسئله اگر مورد توجه قرار نگیرد تهدیدی برای دانشگاه‌های کشور محسوب می‌شود. بنابراین دانشگاه باید الگوی خود را تغییر داده و به روز و متناسب با نیازهای جامعه کند تا دچار چنین معضلاتی نشود.

استاد دانشگاه یادآور شد: علاوه بر بحث تغییر ماهیت دانشگاه توسط تکنولوژی، بحث دیگری نیز مطرح است و آن نقش دانشگاه در تغییر جامعه از طریق تکنولوژی است. مسائل مهم و کلان کشور مانند اقتصاد دانش بنیان، اقتصاد مقاومتی، آلودگی هوا و غیره بدون دانشگاه قابل حل و فصل نیست. امروز رقابت  اقتصادی نیز به دانشگاه به عنوان یک نهاد علمی نیاز دارد.

این نویسنده با بیان اینکه دخالت سیاست در دانشگاه از جهت کارکردهای اجتماعی دانشگاه است، ابراز داشت: از آنجایی که کارکردهای اجتماعی دانشگاه کمرنگ شده و به عرصه‌های دیگر منتقل شده است به نظر می‌رسد دخالت نهاد سیاست در دانشگاه نه تنها در ایران بلکه در تمام دنیا کاهش پیدا خواهد کرد. اما اینکه دخالت به طور کامل قطع بشود شدنی نیست چرا که یکی از مهمترین حوزه‌های یک کشور حوزه علم و دانش آن است و مسلم است که نهاد حکمرانی علاقمند به ورود به این عرصه است. آنچه اهمیت دارد این است که نهاد حکمرانی باید عالمانه وارد این عرصه شود.

این محقق و پژوهشگر با بیان اینکه مدیریت متمرکز شکست خورده است، مطرح کرد: شورای انقلاب فرهنگی در بحث آمایش آموزش عالی کشور به این سیاست رسیده است که مسئله در سطح مرکز قابل حل نیست و باید در سطح منطقه‌ای و محلی مورد آمایش قرار بگیرد. برای اینکه از مدیریت متمرکز فاصله گرفته شود در گام اول باید اختیارات دانشگاه‌ها در شقوق آموزشی افزایش پیدا کند و در هر منطقه از کشور یک دانشگاه معین وجود داشته باشد. به نظر می‌رسد سیاست درست این است که مدیریت غیر متمرکز در سیاست گذاری باید متمرکز و در اجرا باید غیر متمرکز باشد.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور در پایان خاطرنشان کرد: در بسیاری از مناطق دانشگاه نماد پیشرفت یک شهر قلمداد می‌شود. از آنجایی که توسعه زیادی در دانشگاه‌های کشور صورت گرفته و امروز ظرفیت وسیعی از این جهت وجود دارد باید کارکرد مشخصی برای این پتانسیل گسترده پیش بینی شود و نباید گذاشت این ظرفیت‌ها به هدر رود. نهاد دانشگاه و جامعه دانشگاهی می‌تواند نقاط ضعف خود را برطرف کند. و این با سیاست گذاری‌های آگاهانه و صحیح از سوی حاکمیت بدون ورود به اقدامات اجرایی تسهیل می‌شود.