نشست «بررسی کارنامه سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی» با حضور حمیدرضا خادمی، عضو هیات علمی پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی(سمت)، به همت کانون اندیشه جوان در صفحه اینستاگرام کانون برگزار شد.
وی در ابتدا، با اشاره به تاریخچه و دلایل تاسیس سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی، اظهار داشت: در ابتدای انقلاب برخی موضوعات از جمله برنامه‌های آموزشی و منابع علمی دانشگاهی در دستور کار ستاد انقلاب فرهنگی قرار گرفت. بر اساس همین ضرورت بود که سازمانی به عنوان سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی درعلوم اسلامی و انسانی در سال ۱۳۶۳ توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی تاسیس و در سال ۱۳۶۴ راه‌اندازی شد. سازمان سمت ابتدا با عنایت و حمایت امام راحل(ره) تاسیس شد و ایشان مبلغی را جهت راه‌اندازی سازمان سمت اختصاص دادند.
مرحوم استاد دکتر احمدی موسس سازمان سمت بودند و بیش از ۳۰ سال ریاست این سازمان را بر عهده داشتند. شخصیت ایشان در تاسیس و تداوم فعالیتهای سمت بسیار اثرگذار بود. دکتر احمدی شخصیت جامع الاطرافی بودند که هم در علوم حوزوی و هم در تحصیلات دانشگاهی مدارج عالی داشتند. ایشان همواره مورد احترام بزرگان حوزه و دانشگاه و مسئولان نظام بودند. دکتر احمدی چهره ممتاز علمی فرهنگی بودند که طی عمر با برکتشان خدمات و فعالیتهای ارزنده ای داشتند و سازمان سمت یکی از آن باقیات صالحات ایشان است.
خادمی افزود: سازمان سمت بعد از تاسیس بر اساس اساسنامه‌ای که برای این سازمان در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تدوین شد فعالیتهای خود را ترسیم و آغاز کرد. در ابتدای اساسنامه اینطور آمده: به منظور پاسخگویی به نیاز دانشگاهها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی کشور در زمینه پژوهش، تالیف و ترجمه مآخذ مبنایی، درسی، کمک درسی و سایر منابع علمی در رشته‌های مختلف علوم اسلامی و انسانی سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی با نام مخفف سمت وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بر اساس مصوبه سیزدهمین جلسه مورخ ۷/۱۲/۱۳۶۳ شورای عالی انقلاب فرهنگی تاسیس شد.
وی به بیان اهداف سازمان سمت پرداخت و گفت: بر این اساس دو هدف کلی که برای سازمان ترسیم شده از این قرار است؛ هدف اول مطالعه و پژوهش در زمینه‌های علوم اسلامی و انسانی به منظور برطرف ساختن نیاز دانشگاهها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی به مآخذ مبنایی، درسی، کمک درسی و سایر منابع علمی غیر معارض با مبانی اسلامی است و هدف دوم زمینه‌سازی مناسب برای ارتقای فعالیتهای پژوهشی مرتبط است.
سازمان از همان ابتدا بر اساس اهداف ترسیم شده و به منظور اجرایی کردن آنها گروههای علمی و تخصصی در رشته‌های مختلف علوم انسانی از قبیل: مدیریت؛ اقتصاد؛ علوم قرآن و حدیث، فلسفه و کلام، زبان و ادبیات فارسی، تاریخ و غیره را راه‌اندازی کرد و به مرور زمان این گروهها به بیش از ۳۰ گروه افزایش یافت. سازمان دراین چند سال اخیر متناسب با فرمایشات ارزشمند مقام معظم رهبری دام ظله العالی به تاسیس برخی گروه های جدید مثل تمدن نوین اسلامی همت گمارد و همچنین طرح های پژوهشی خوبی در خصوص محورهای بیانیه گام دوم انقلاب در سمت به انجام رسید.
عضو هیئت علمی پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی، ادامه داد: این گروهها از ابتدا رویکرد اسلامی را در منابع خود مد نظر قرار داده و بر اساس سرفصل‌های مصوب شورای گسترش منابع علمی را تدوین و فعالیتهای خود را ساماندهی کردند. سازمان سمت فعالیتهای علمی خود را از ابتدا تا کنون با همکاری بیش از ۲ هزار استاد از برجسته‌ترین اساتید دانشگاهها و حوزه‌های علمیه کشور پیش برده است. مهمترین خروجی فعالیتهای سازمان تا کنون در قالب تدوین و انتشار بیش از ۲۵۰۰ عنوان کتاب معتبردانشگاهی است که همه این کتب فرآیندهای ارزیابی را در گروهها طی کرده و در شورای پژوهشی سمت مورد تایید قرار گرفته همچنین در سازمان ویراستاری شده و در نهایت منتشر شده است. فهرست آثار و تولیدات سازمان در کتابچه منشورات سمت و همچنین در سایت سمت قابل دسترسی است.
این پژوهشگر در پاسخ به انتقاد برخی اساتید دانشگاه مبنی بر اینکه آثار مجموعه سمت کمتر تولیدی و با رویکرد تحولی است و بیشتر انتشار برخی کتب در حوزه علوم انسانی اسلامی است، اظهار داشت: این انتقادات باید مصداقی مطرح شود تا بتوان در مورد آن بحث کرد. کتابهای سازمان سمت در دانشگاهها بسیار مورد توجه و استفاده است و بعضا برخی آثار به چاپ‌های متعدد رسیده است و این نشان از مقبولیت علمی آثار سمت در دانشگاهها، وزارت علوم و نهادهای علمی کشور دارد.
همچین تمایل بسیار زیاد اساتید جهت همکاری با سمت در قالب‌های مختلف و نیز ارتباط موفق و موثر سمت با اساتید حوزه و دانشگاه نشان از توفیق سمت دارد. ایجاد شبکه نخبگانی توسط سمت و ۲۵۰۰ عنوان متن علمی محصول این سازمان تحول بسیار بزرگی است که در بومی سازی علوم انسانی نقش منحصر به فردی ایفا نموده است. این طبیعی است که هر کار بزرگی نواقصی هم ممکن است داشته باشد اما به طور کلی می‌توان گفت فعالیتهای سمت در رشته‌های مختلف علوم انسانی توفیقات وسیعی داشته است.
از طرف دیگر نباید همه توقعات را در عرصه علوم انسانی و اسلامی از سمت داشت پس نقش سایر موسسات و پژوهشگاهها و دانشگاهها دراین حوزه چه میشود؟ آنها به مراتب بودجه بیشتری نسبت به سمت دارند. بودجه سمت با این حجم فعالیت نسبت به برخی پژوهشگاههای علوم انسانی و اسلامی در کشور بسیار کمتر است و لذا آن موسسات و نهادها باید نقش و سهم خود را در تحول نظامند علوم انسانی ایفا کنند.
ایشان ادامه داد: سازمان سمت هیچ گاه دستورالعملی مبنی بر اینکه آثارش باید در دانشگاهها تدریس شود نداشته است، از این جهت این اقبال خوب و عمومی دانشگاهیان به آثار سمت نشان از موفقیت این سازمان دارد. اینکه بعضی اساتید کتابهای سایر موسسات علمی را در دانشگاه تدریس می‌کنند منافاتی با فعالیت سمت ندارد، این یک جنبه رقابتی است که بین مراکز مختلف تولید محتوا وجود دارد و اشکال به حساب نمی‌آید.
خادمی در تکمیل پاسخ به نکته قبل و همچنین در پاسخ به این پرسش که وارد فضای رقابتی شدن سازمان سمت که خود متولی تولید کتب حوزه علوم انسانی است، مسیر تغییر و تحول در حوزه علوم انسانی اسلامی را تحت الشعاع قرار نمی‌دهد، عنوان کرد: من این سوال را به نحو دیگری پاسخ می‌دهم؛ چطور تحولی اتفاق نیفتاده است؟ اگر اسم این حرکت و جهش علمی با این حجم از فعالیتهای چشمگیرکه توسط سمت رخ داده است تحول نیست پس چیست؟ ما در اوایل انقلاب در حوزه علوم انسانی چه داشتیم؟ از کجا به کجا رسیدیم؟
ما این ادبیات گسترده‌ای که آن هم به زبان فارسی توسط اساتید مسلمان ایرانی شکل گرفته را تحول نامگذاری می‌کنیم. بیشتر منابع دانشگاهی ما در اوایل انقلاب آثار ترجمه‌ای و جزوات درسی و بعضا به زبان‌های غیر فارسی بود. من سوال شما را با یک سوال پاسخ می‌دهم؛ اگر سمت نبود ما امروز در حوزه علوم انسانی در چه وضعیتی بودیم، چه کتاب‌هایی داشتیم. به هر حال در طول این سی و چند سال کار بزرگ و عظیمی شکل گرفته که البته نواقصی هم دارد اما این نواقص در برابر آن حرکت بزرگ ناچیز است و البته قابل بررسی و اصلاح است.
این محقق و پژوهشگر فلسفه با اشاره به کمی یا کیفی بودن آثار مجموعه سمت، مطرح کرد: بیش از ۲۵۰۰ عنوان متن و کتاب علمی توسط سمت و با همکاری اساتید بزرگوار و مولفان دانشمند تولید شده اما شاید بتوان گفت قریب به همین تعداد نیز آثاری بودند که در سازمان سمت پس از ارزیابی‌های دقیق در شورای علمی رد شدند. این نشان می‌دهد اگر کمی‌گرایی مد نظر سازمان بود تعداد آثار منتشر شده آن به مراتب بسیار بیشتر از آثار فعلی می‌شد. ملاحظات اسلامی با رویکرد تهذیبی و علمی و دقت‌هایی که در ارزیابی‌ها اعمال میشود باعث میشود بعضا آثاری که در سمت رد میشود بسیار بیشتر از آثاری باشد که مورد تایید قرار می‌گیرد. بنابراین به این معنا کمی‌گرایی در سمت مدنظر نیست.
عضو هیات علمی پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی کارنامه سمت را کارنامه پرباری دانست و ابراز کرد: سمت یک نهاد اثرگذار و تحول آفرین در حوزه علوم انسانی و یک میراث ملی و حتی فراملی به خصوص در میان کشورهای اسلامی و کشورهای فارسی زبان است. بسیاری از منابع علمی سمت در دانشگاه‌های این کشورها ترجمه و تدریس میشود.
سمت یک نهاد علمی و فرهنگی موفق در نظام مقدس جمهوری اسلامی به حساب می‌آید که مرهون مجاهدتها و تلاشهای شبانه روزی مرحوم استاد دکتر احمد احمدی(طاب ثراه) و سایر مسئولان و مدیران و اعضای هیات علمی سمت و کارکنان و همه اساتید گرامی دانشگاه و حوزه هست که مستقیم یا غیرمستقیم با این سازمان وزین همکاری داشته اند. لازم به ذکر است که نواقص فعالیت‌ها و آثار سمت نیز مرتبا رصد میشود و این سازمان قطعا به دنبال برطرف کردن نواقص و کاستی‌ها است و این مسئله را در دستور کار خود قرار داده است.
وی در پایان خاطرنشان کرد: سمت پل ارتباطی خوبی با دانشگاهها دارد و گروههای سمت آثار مجموعه را برای مدرسان مربوطه در دانشگاهها ارسال می‌کنند و اطلاع‌رسانی در این خصوص به انجام میشود. این ارتباط در یک حالت تعاملی اتفاق می‌افتد. اما پاسخ به این دغدغه که آثار سمت بعضا در برخی دانشگاهها مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و آثار دیگری مورد استفاده قرار می‌گیرد که بعضا ممکن است مشکلاتی هم داشته باشند نیازمند سیاست‌گذاری در سطح وزارت علوم است. وزارت علوم باید نقش سمت را در سطح دانشگاهها پررنگ‌تر از این ببیند و مسیری برای عرضه و تدریس مستقیم آثار سمت به دانشگاهها پیش‌بینی کند. این مهم نیازمند سیاست‌گذاری در وزارت علوم یا حتی شورای عالی انقلاب فرهنگی است.
پاسخ